آستانه حسینی
آستانۀ حُسینی (ع)
مدفن مطهّر حسین بن علی (ع) امام سوم شیعیان، در شهر کربلا، از بزرگ‌ترین زیارتگاه‌های شیعیان جهان. پس از شهادت امام حسین (ع) و یاران ایشان در سرزمین کربلا، اشخاصی از زنان و مردان قبیلۀ بنی اسد پیکر امام را به خاک سپردند و اصحاب او را، جز چند تن، یک‌جا در گوری دسته‌جمعی دفن کردند. اول زائر امام عبیداله فرزند حرّ جُعَفی از بزرگان کوفه بود. در بیستم صفر ۶۱ق (به روایتی در ۶۲ق) صحابی مشهور پیامبر، جابر بن عبدالله انصاری در حالی‌که نابینا شده بود، به زیارت بارگاه امام حسین (ع) شتافت. در ۶۵ق همزمان با حکومت عبدالملک بن مروان، حرکت انقلابی توّابین شکل گرفت. آنان که بیش از ۴هزار مرد جنگجو بودند یک شبانه‌روز در آستانه گرد آمدند و با تضرّع و زاری عهد بستند تا انتقام خون امام را بگیرند. این نخستین اجتماع عظیم مذهبی سیاسی بعد از واقعۀ طف در کربلا در جوار مرقد سیدالشهدا (ع) بود. اولین عمارت پس از قیام مختار ثقفی در ۶۶ق، که به یاری ایرانیان و به خونخواهی امام (ع) برخاسته بود، احداث شد که مشتمل بر حرم، گنبد و مسجدی برای اقامت زائران بود و رفته‌رفته بازار و خانه‌هایی در اطراف آن بنا کردند. برخی در مورد مؤسس آن که مختار بوده یا قبیلۀ بنی اسد تردید کرده‌اند. بقعه و خانه‌هایی که شیعیان در اطراف حرم بنا کرده بودند، به دستور هارون‌الرشید ویران شدند. در دورۀ مأمون عباسی، که فرصتی برای شیعیان فراهم آمد، آستانۀ باشکوهی بر مزار سیدالشهدا (ع) بنا و خرابی‌ها را مرمّت کردند. در ۲۳۲ق متوکّل عباسی که دشمنی آشکاری با اهل بیت پیامبر (ص) و علویان داشت، دستور انهدام آستانه و خانه‌های اطراف آن را صادر کرد. بعد از کشته‌شدن متوکّل به دست فرزندش منتصر در ۲۴۷ق، وی به شیعیان امنیت و رفاه داد و آستانۀ حسینی را بار دیگر ساخت و مناره‌ای بلند در کنار بقعه بنا کرد تا با نورافشانی در شب راهنمای زائران در یافتن راه باشد. در ۲۷۳ق سقف عمارت فرو ریخت. در حدود ۲۸۰ق داعی صغیر، فرمانروای طبرستان و از نوادگان زید فرزند امام زین‌العابدین (ع)، آستانه را تعمیر کرد و بر رونق و شکوه آن افزود. این چهارمین عمارت آستانه بود که در این زمان بنا شد. پنجمین و آخرین عمارت آستانه را که همین آستانۀ کنونی است، عضدالدولۀ دیلمی ساخت. این آستانه مشتمل بر حرمی بزرگ و گنبدی بر روی قبر شریف بود و چهار رواق هماهنگ در چهار سوی حرم و صحن شش‌گوشه قرار داشت. در قسمت شرقی، صحن کوچکی وجود داشت که در آن مقابر آل بویه بود. داخل حرم با قندیل‌های طلا تزیین شده و صندوقی منبّت بر روی قبر مطهّر واقع بود. در زمان عضدالدوله کربلا رونق و توسعه فراوان یافت، خانه‌های زیادی ساخته و بین شیعیان تقسیم شد، شیعیان برای کوچ و اقامت در کربلا تشویق شدند و برای خدمۀ آستانه نیز مستمری تعیین کردند. وی بازار بزرگ سرپوشیده‌ای بین آستانۀ حسینی و آستانۀ حضرت عباس (ع) احداث کرد که تا امروز به‌صورت وقف در اختیار ذریۀ اوست. در آتش‌سوزی ۴۰۷ق فرش‌های حرم و پرده‌های گران‌بها و تزیینات آن همه از بین رفت، ولی به بنای اصلی حرم آسیبی وارد نشد. حسن رامهرمزی، وزیر سلطان‌الدولۀ بویه، خسارت‌های وارده را جبران و حصار محکمی اطراف شهر کربلا احداث کرد. به گفتۀ ابن بطوطه آستانۀ حسینی در ۷۲۷ق جلال و شکوه فراوان داشته است. شاه اسماعیل صفوی در سفر خود به کربلا در ۹۱۴ق، هدایای گران‌بهایی از قبیل دوازده قندیل طلای خالص و فرش‌های بسیاری نفیس ابریشمی ایرانی برای مفروش‌کردن همۀ حرم و رواق‌ها، تقدیم آستانه کرد و شش صندوق نفیس به سفارش او برای مشاهد متبرکه از جمله آستانۀ حسینی ساخته شد. در ۱۰۳۲ق شاه عباس اول به زیارت کربلا رفت و ضریحی از فولاد بر روی صندوق شاه اسماعیل نهاد و دستور تعمیر گنبد و کاشی‌کاری آن را داد. در ۱۰۴۸ق سلطان مراد عثمانی چهارم گنبد آستانه را تعمیر کرد. در ۱۱۳۵ق همسر نادرشاه افشار تعمیرات وسیعی را در آستانۀ حسینی انجام داد و صندوق بسیار زیبا و نفیسی را جهت نصب بر روی قبر شریف ساخت و حرم و رواق‌ها را با قالی‌های نفیس فرش کرد و با پرده‌های گران‌بها تزئین نمود. در ۱۲۰۷ق گنبد آستانه توسط آقا محمدخان قاجار پوشش طلا شد. در عید غدیر ۱۲۱۶ق که جوانان و مردان کربلا برای زیارت امام علی (ع) به نجف اشرف رفته بودند، سعود بن عبدالعزیز فرمانروای عربستان فرصت را مغتنم شمرد و با لشکری بزرگ به کربلا یورش برد و آستانۀ حسینی را ویران و اموال آن را غارت کرد. خرابی‌ها به دستور فتحعلی‌شاه قاجار ترمیم و خسارت‌ها جبران و ضریحی نقره‌ای به آستانه اهدا شد. در ۱۲۷۳ق ناصرالدین‌شاه تعمیراتی در آستانه انجام داد و، برای سومین‌بار در دورۀ قاجاریه، به دستور وی گنبد آستانه طلاکاری شد. در ۱۲۷۰ق توسط وصی میرزا تقی‌خان امیرکبیر ۸۰ خانۀ مجاور صحن خریداری و به آن ملحق شد و به این وسیله صحن توسعه یافت. هم‌اکنون آستانۀ حسینی که از شاهکارهای معماری عصر آل بویه است در قلب شهر کربلا واقع است و دارای ده در ورودی به داخل صحن، ۶۵ حجره که در مقابل هر یک از آن‌ها ایوانی قرار دارد، مسجدی بزرگ، حسینیه و نیز تکیۀ بکتاشیه (متعلّق به قرن ۱۰ق) در قسمت جنوب صحن است. در مقابل در آستانه ایوان بزرگی واقع است که به ایوان طلا شهرت دارد و دو طرف آن دو منارۀ بلند از طلا برآمده است. قبر حبیب بن مظاهر، از شهدای کربلا و از بزرگان بنی اسد، به‌طور جداگانه در رواق جنوبی حرم و قبر علی اکبر، فرزند امام حسین (ع)، نیز جداگانه در ضریح سیّدالشّهدا (ع) واقع است. در قسمت شرق قبر شریف، مزار دسته‌جمعی شهدای کربلا قرار دارد. میرزای شیرازی دوم، آقا باقر بهبهانی، میرزا مهدی شهرستانی، میرزا تقی‌خان امیرکبیر، احمدشاه قاجار و بسیاری از علمای بزرگ شیعه و زمامداران شیعی در آستانه مدفونند. در منتهی‌الیه رواق جنوبی محلی است که به قتلگاه شهرت دارد و از قدیم باقی است و گویند جایی است که امام حسین (ع) از اسب خود فرو افتاد و به شهادت رسید.