آبای
Abai Qunanbaiuly
| آبای ابراهیم قونانبایوف | |
|---|---|
| زادروز |
1845م |
| درگذشت | 1904م |
| ملیت | قزاقستانی |
| شغل و تخصص اصلی | شاعر |
| آثار | دیوان اشعار |
| گروه مقاله | ادبیات سایر کشورها |
آبای (1845- 1904م)
(نام اصلی: ابراهیم قونانبایوف) شاعر ملی قزاقستان. وی را به همراه ابرای آلتین سارین و شوخان ولی خان اولو پدر ادبیات نوین قزاق می‌دانند. قزاق‌ها تا پیش از این سه شاعر در ادبیات خود از ترکی جغتایی استفاده می کردند.
پدرش، قونانبای، از قبیله‌ی قارقارالی از روسای قبایل قزاق بود. آبای دوره‌ی تحصیل خود را در مکتبخانه‌های اسلامی در شهر سمی سپری کرد و زبان عربی و دروس اسلامی را هم فراگرفت. او در همین دوره با ادبیات فارسی و ترکی نیز آشنا شد و برای تکمیل تحصیلات خود مدتی در مدارس جدید روسی به دانش‌اندوزی پرداخت. وی در اثر معاشرت با ادبای روس با ادبیات روسی و هنر و فلسفه‌ی غرب نیز آشنایی یافت.
آن‌گونه که از سروده‌ها و نوشته‌هایش آشکار می شود سخت از دوری مردم خود از فرهنگ اسلامی و شرقی و از شیوع بی‌سوادی در میان آنان آزرده بود. حرکت‌های اصلاح‌طلبانه‌ی فرهنگی در میان مردم روس، شوق آبای را برای پدید آوردن تحول فرهنگی در میان مسلمانان قزاق دو برابر کرد. چنان‌که حرکت اصلاح‌طلبانه‌ی سال ۱۸۸۰م در سمی بر اندیشه و شخصیت ادبی او تاثیری مهم بر جای نهاد. با مرور اندیشه‌های بازتاب‌یافته در آثار آبای، از یک‌سو باید از بهره‌گیری گسترده از مضامین فرهنگ اسلامی و نیز مفاهیم عرفانی، البته با زبانی ساده سخن گفت و از دیگرسو به دردهای فرهنگی اجتماعی مردم، به‌ویژه تفرقه‌های ایجادشده از سوی دشمنان در میان مردم قزاق، اشاره کرد که بر بخشی عمده از آثار او سایه افکنده است. وی در عین گرایش به فرهنگ سنتی اسلامی قزاقی، به آثار ارزشمند ادبیات روسیه نیز بی‌توجه نبود و برخی از آثار شاعران روس (چون انگین اثر پوشکین و برخی از حکایات و اشعار کریلوف و لرمانتوف) را هنرمندانه به زبان قزاقی ترجمه کرده است.
آبای از نظر سبک شعر از ادبیات مشترک اسلامی تاثیر زیادی گرفته و در سروده‌های او قالب‌های رباعی و غزل و قصیده دیده می‌شود که پیش از او در شعر قزاقی معمول نبوده است. او در چهارچوب ارزش‌های خردگرايانه‌ی غربی، ادبيات قزاقستان و صوفيسم آسيای مركزی را كه بر انديشه‌ی اشخاصی نظير خواجه احمد يسوی، مولانا و امیرعلیشیر نوایی استوار بود دگرگون كرد. در زمان حيات آبای فقط چند شعر از او منتشر شد و خودش تنها در سال 1896م اقدام به گردآوری اشعارش كه در شكل‌ها و اقتباس‌های مختلف دهان به دهان می‌گشت كرد. اولين كتاب آبای (دیوان اشعار) در سال 1909 در سنت‌پترزبورگ به همت پسرش توراگل و علی‌خان بوكی‌خانف (از موسسین حزب ملی گرای آلاش اوردا) منتشر شد و پس از آن بارها تجدید چاپ شده است. آثار وی علاوه بر این که به زبان‌های دیگر ترجمه شده، در ساختار فرهنگی قزاق الهام‌بخش ادیبان پس از او نیز بوده است.
شعر آبای تركيبی است پيچيده از عناصری به‌ظاهر متناقض. در اشعار او هم طنز بسيار ظريف مردمی ديده می‌شود، هم ايده‌های مذهبی صوفيان و هم ترانه‌های مردمی قزاقستان و هم ظرافت اشعار پوشكين.
به یادبود آبای، در جمهوری قزاقستان، یک شهر به یاد وی نامگذاری شده است. در پایتخت و در شهرهای بزرگ قزاقستان، بنای یادبودی به نام وی ساخته و خیابان‌های مرکزی بسیاری از شهرها، تئاترها، کتابخانه‌ها و سایر مکان‌های فرهنگی قزاقستان به نام وی مسمی شده است. نام آبای بر تئاتر، اپرا و باله‌ی دولتی قزاقستان و دانشگاه ملی پیداگوژی قزاقستان گذاشته شده است. همچنین به افتخار وی، جایزه‌ی دولتی جمهوری قزاقستان، در زمینه‌ی ادبیات ایجاد شد.