آراء اهل المدینة الفاضله
آراءُ اَهل المَدینَة‌الفاضِلَه Ara Ahl al Madina al Fadila (On the Perfect State) (book)
تألیف فارابی، به عربی، در فلسفه. این اثر مهم مشتمل بر ۳۷ فصل است و از دو بخش کلی تشکیل می‌شود: بخش فلسفی، و بخش اجتماعی ـ سیاسی. در بخش فلسفی، فارابی بدون عرضۀ مباحث امور عامه، با بدیهی‌دانستن وجود خداوند، از صفات او گفت‌وگو می‌کند. سپس به طرح نظریۀ فیض و تبیین سلسلۀ موجودات و چگونگی صدور کثیر از واحد و شرح نحوۀ تحقق نبات، حیوان، و انسان می‌پردازد و در آخر، بحث خود را متوجه انسان می‌کند و از مراتب عقل انسانی، حواس و ارادۀ او گفت‌وگو می‌کند و مآلاً بدین نتیجه می‌رسد که تا هنگامی که انسان به عقل فعال نرسد، به ادراک حقیقی دست نمی‌یابد. در بخش سیاسی ـ اجتماعی با این مقدمه که کمال انسان جز در اجتماع حاصل نمی‌شود، به بحث از اقسام اجتماع می‌پردازد. وی جوامع بشری را به کامل و ناقص، و جامعۀ کامل را به معمور، امّت، و مدینه تقسیم می‌کند. جوامع ناقص همان دهات، محله‌ها و خانه‌ها هستند. در نظر فارابی انسان زمانی رشد می‌یابد که حداقل در مدینه باشد و این مدینه در صورتی فاضله و کامل است که شخصی که به مقام عقل فعال رسیده است آن را اداره کند و در این شخص حتماً صفات دوازده‌گانۀ کمالی موجود است. فارابی در تکمیل طرح نظریۀ مدینۀ فاضله از چهار مدینۀ غیرفاضله و سرانجامِ افراد آن‌ها سخن می‌گوید: مدینۀ جاهله، فاسقه، مبدله، و ضاله. فارابی در طرح بخش اجتماعی این کتاب از کتاب جمهوری افلاطون متأثّر است. ظاهراً این اثر نخستین‌بار در مصر به‌چاپ رسید (۱۳۳۴ق) و بعداً مرجعی برای تمامی چاپ‌های مکرّر متأخر شد. ترجمۀ این اثر با نام اندیشه‌های اهل مدینۀ فاضله به قلم سید جعفر سجادی به‌چاپ رسیده است.