خداآفرین، شهرستان
خداآفرین، شهرستان (County) Khoda Afarin
واقع در شمال شرقی استان آذربایجان شرقی، به مرکزیت شهر خمارلو. تا سال ۱۳۹۰ش بخشی از شهرستان کلیبر بود و در این سال، براساس مصوبۀ هیأت دولت، در جلسۀ مورخ 7 آذر 1389ش، به انضمام قسمت‌هایی دیگر از کلیبر از آن جدا شد و به شهرستان ارتقاء یافت. نام روستای خداآفرین در متون قرون میانۀ اسلامی ذکر شده است. از این دوره تا پیش از تعیین تقسیمات نوین کشوریِ در اواخر دورۀ رضاشاه، این منطقه و مردمش که عمدتاً جزو عشایر کوچ‌رو بوده‌اند تابع ارسباران ذکر شده‌اند. پس از آن خداآفرین به عنوان یکی از بخش‌های شش‌گانهٔ شهرستان تبریز تعیین شد. سپس در زمرۀ یکی از بخش های اهر ارسباران و با ایجاد شهرستان کلیبر، از سال 1368ش تا سال 1390ش جزو شهرستان کلیبر بود. این شهرستان متشکل است از 3 بخش، 7 دهستان و 3 شهر: بخش مرکزی (مشتمل بر دهستان‌های بسطاملو و کیوان، به مرکزیت شهر خمارلو)، بخش گرمادوز (مشتمل بر دهستان‌های گرمادوز غربی و گرمادوز شرقی، به مرکزیت شهرِ لاریجان) و بخش منجوان (مشتمل بر دهستان‌های منجوان شرقی، منجوان غربی و دیزمار شرقی، به مرکزیت شهر عاشقلو) روستاهای لاریجان و عاشقلو در سال 1398ش به شهر ارتقاء یافته‌اند. براساس سرشماری سراسری سال 1395ش جمعیت شهرستان خداآفرین 32,995نفر است؛ طبق اطلاعات مرکز آمار ایران، حدود 10درصد این مقدار شهرنشین و نزدیک به 80درصد روستانشینند. خداآفرین از سمت شمال با کشور جمهوری آذربایجان، از سمت شرق با استان اردبیل، از سمت غرب با شهرستان جلفا و از سمت جنوب با شهرستان‌های کلیبر و ورزقان محدود شده است. آبادی‌های خداآفرین در منطقه‌ای کوهستانی و بین رشته‌کوه‌های جنگلی قره‌داغ و رشته‌کوه‌های قفقاز واقع شده است. بیشتر از ۸۶درصد از وسعت اراضی شهرستان را جنگل‌ها و مراتع تشکیل می‌دهند. این شهرستان به همین دلیل کوهستانی بودن و قرار داشتن در جانب جنوبی رودخانۀ ارس دارای آب و هوای معتدل و نیمه‌مرطوب و از لحاظ کشاورزی دارای خاک حاصلخیزی است. پایۀ اقتصاد مردم این شهرستان بر مبنای کشاورزی و دامداری و زنبورداری است و بیشتر اهالی آن در این مشاغل مشغول به فعالیت هستند. عمده‌ترین محصولات کشاورزی این شهرستان گندم، جو، سیب زمینی، انگور و فندق است. شهرستان خداآفرین از طریق جاده‌های آسفالت از تهران به شهر تبریز و به اهر و در ادامه به کلیبر، همچنین به کشور جمهوری آذربایجان دسترسی دارد. مردم این شهرستان عمدتاً شیعۀ دوازده‌امامی هستند و به ترکی آذربایجانی تکلم می‌کنند. برخی از اماکن تاریخی و مناطق گردشگری شهرستان: پل‌های تاریخی خداآفرین در نقطه صفر مرزی ایران و جمهوری آذربایجان، بر روی رود ارس (مربوط به سده‌های آغازین اسلامی)، برج قشلاق قارلوجا مربوط به سدهٔ هفتم هجری (واقع در روستایی به همین نام در کنار رود ارس)، عمارت تاریخی آینالو و تفرجگاه آینالو از دوران قاجار (در روستای گردشگری آینالو)، عمارت تومانیانس از دورۀ قاجار (در ورودی ده وین، دهستان منجوان شرقی)، آبشار شیبان (در نزدیکی شهر خمارلو، در روستای لاریجان علیا) و جنگل‌های ارسباران.