تفتان، شهرستان
تفتان، شهرستان (County) Taftan
واقع در نواحی مرکزی استان سیستان و بلوچستان، به مرکزیت شهر نوک‌آباد. شهرستان تفتان در اواخر سال 1398ش، براساس مصوبۀ هیأت وزیران (به تاریخ 20 آذر 1398ش)، با انتزاع بخش نوک‌آباد از شهرستان خاش ایجاد شده است. این شهرستان متشکل است از 3 بخش، ۶ دهستان و ۱ شهر: بخش مرکزی (مشتمل بر دهستان‌های تفتان جنوبی و اسکل‌آباد[۱] و شهر نوک‌آباد، به مرکزیت روستای ده‌پابید[۲])، نازیل[۳] (مشتمل بر دهستان‌های نازیل و چاه‌احمد، به مرکزیت روستای نازیل) و گوهرکوه (مشتمل بر دهستان‌های گوهرکوه و شیرآباد، به مرکزیت روستای شیرآباد). از آنجا که این شهرستان پس از سرشماری سراسری سال 1395ش ایجاد شده است، اطلاع دقیقی از جمعیت کنونی آن در دست نیست؛ اما مطابق با جمعیت بخش نوک‌آباد در سرشماری مذکور، جمعیت آن برابر ۴۴,۱۷۶نفر برآورد می‌شود؛ طبق اطلاعات مرکز آمار ایران، بیشتر از 88درصد این مقدار روستانشینان و کپرنشینان و نزدیک به 12درصد شهرنشینند. تفتان در نواحی شرقی و جنوب شرقی با شهرستان خاش، در نیمۀ جنوبی نواحی غربی با شهرستان ایرانشهر، در نیمۀ شمالی نواحی غربی و شمال غربی با شهرستان زاهدان و در شمال و شمال شرقی با شهرستان میرجاوه محدود شده است.
این شهرستان با ارتفاع حدود 1,640متر (در مرکز آن) اقلیمی گرم و خشک دارد. از لحاظ عارضه‌نگاری (توپوگرافی[۴]) مهم‌ترین ارتفاعات این شهرستان کوهستان تفتان است که در شرق شمالی آن در امتداد مرزهایش با شهرستان‌های خاش و میرجاوه قرار دارد. این کوهستان از چهار قله تشکیل شده که سه دهانۀ آن آتش‌فشانی است و همواره از دهانۀ آنها دود و گاز گوگرد خارج می‌شود. جز کوهستان تفتان و کوه‌های کم‌ارتفاع دیگری که در نواحی غربی شهرستان (بین تفتان و ایرانشهر) قرار گرفته و دارای آب و هوای نسبتاً معدل و باغات و مناظر طبیعی سرسبزند، باقی مناطق شهرستان به صورت دشت‌های بین کوهی هستند. به دلیل بارندگی‌های کم و عدم وجود رودخانۀ دائمی، آب شرب و زراعی این شهرستان از طریق منابع زیرزمینی (به وسیلۀ چاه‌های عمیق و نیمه‌عمیق) تأمین می‌شود. تنها محصول کشاورزی قابل توجه این شهرستان خرما و شغل غالب جمعیت شاغل آن فعالیت در معادن، کشاورزی، دامداری و مشاغل خدماتی است. مردم این شهرستان سنی حنفی و اکثراً از اقوام بلوچند.
جز قلۀ تفتان و دیگر قلل این کوهستان، چشمۀ آب معدنی دوشینگ (در روستای دوشینگ، اسکل‌آباد) و دریاچۀ سردریا در دامنه‌های جنوبی تفتان (مجاور روستای تمندان، دهستان تفتان جنوبی، بخش مرکزی شهرستان) از جاذبه‌های گردشگری شهرستان تفتانند.