کار کودکان
کار کودکان (child labour)
کار کردن کودکانِ کمتر از پانزده‌ساله. طبق برآورد سازمان بین‌المللی کار[۱] (1995م)، دست‌کم 213 درصد از کودکانِ دَه تا چهارده ساله در جهان، یعنی 73 میلیون نفر، شاغل‌اند. اگر شاغلان کمتر از ده‌ساله را نیز به حساب آوریم، تعداد کودکان شاغل به 200میلیون نفر می‌رسد. 95 درصد از این کودکان در کشورهای در حال توسعه ـ در آسیا (644 میلیون نفر معادل سیزده درصد)، در افریقا (623 میلیون نفر معادل 326 درصد)، و در امریکای لاتین (15 میلیون نفر معادل 89 درصد) ـ زندگی می‌کنند (1995م). البته تعداد کودکان شاغل در آسیا به واسطۀ رشد درآمد سرانه، گسترش تحصیلات پایه، و کاهش جمعیت خانوار در کشورهای این منطقه، روبه کاهش است. در حالی‌که در افریقا و امریکای لاتین، به علت رشد سریع جمعیت و کاهش سطح زندگی، کودکان شاغل در حال افزایش‌اند. این پدیده در کشورهای غنی صنعتی نیز به‌شکل‌های گوناگون، نظیر کارهای موسمی، دستفروشی، کشاورزی، و کار در کارگاه‌های کوچک دیده می‌شود. طبق برآورد 1995م، 1٫5 میلیون کودک در انگلستان غیرقانونی کار می‌کنند. در امریکا نیز براثر برخی از عوامل، ازجمله رشد بخش خدمات، افزایش سریع مشاغل پاره‌وقت، و نیاز به نیروی کار منعطف‌تر، بازار کار کودکان را گسترش یافته است. در دهۀ 1990م، برای جلوگیری از کار کودکان، تلاش بین‌المللی گسترده‌ای به‌عمل آمد. از هر ده کودک شاغل، نُه نفر به کشاورزی و کارهای وابسته به آن اشتغال دارند. با این‌حال، توجه سازمان‌های جهانی به کودکانی معطوف است که در کشورهای در حال توسعه در صنایع تولیدی و صادراتی، همچون نساجی و پوشاک و فرش و کفش، کار می‌کنند؛ مشاغلی با ساعات کاری طولانی که برای سلامت و ایمنی کودکان مخاطره‌آمیزاند. نیز، بهای کار کودکان کمتر از بهای کار بزرگ‌سالان است. کودکان حقوق‌بگیر درصد کوچکی از کودکان کارکُن را تشکیل می‌دهند. بیشتر کودکان، درآمدشان را به والدینشان می‌دهند و در تأمین مخارج خانوار، نقش اساسی دارند. تعداد پسران شاغل بیش از دختران است، اما دختران، به‌ویژه در کارهای خانگی، ساعات طولانی‌تری از پسران کار می‌کنند. بسیاری از دخترانی که دور از خانوادۀ خود خدمت‌کارند، مورد انواعِ سوءاستفاده‌ها واقع می‌شوند. تعداد خدمت‌کارانِ خانگیِ تمام‌وقت، که عمدتاً دخترند، معمولاً در آمارها لحاظ نمی‌‌شود. خودفروشی[۲] نیز از مشاغلی است که بین کودکان، به‌ویژه دختران، رواج روزافزونی دارد. برآورد کرده‌اند (1996م) که بیش از یک‌میلیون نوجوان هفده‌ساله در آسیا، به‌ویژه کرۀ جنوبی و تایوان و ویتنام و تایلند و فیلیپین، خودفروشی می‌کنند. خودفروشان کم‌سن‌وسال بیشتر محل توجه مشتریان‌اند و نتیجتاً خطر ابتلا به ایدز[۳] بر وخامت مسئله افزوده است. سازمان بین‌المللی کار، که تحت پیمان ورسای[۴] در 1919م شکل گرفت، قراردادی را پذیرفت که به‌موجب آن کارکردنِ کودکانِ کمتر از 14ساله در مراکز صنعتی ممنوع بود.