ژاپن
ژاپُن (Japan)
موقعیت. کشور پادشاهی ژاپن در آسیای شرقی و در آب‌های غربی اقیانوس آرام جای دارد. از جنوب غربی به دریای چین شرقی۱، از غرب به دریای ژاپن۲، از شمال به تنگۀ سویا۳، از شمال شرقی به تنگۀ نِمورو۴، و از شرق و جنوب به اقیانوس آرام محدود شده است. مساحت این کشور ۳۷۷,۸۲۰ کیلومتر مربع است و شهر توکیو۵ پایتخت آن است.
سیمای طبیعی. مجمع‌الجزایر ژاپن از حدود ۳هزار جزیره و جزیرک۶ تشکیل شده است و چهار جزیرۀ اصلی هوکایدو۷، هونشو۸، شیکوکو۹، و کیوشو۱۰ ۹۵ درصد از سرزمین ژاپن را به خود اختصاص داده‌اند. هوکایدو، شمالی‌ترین جزیره، با تنگۀ باریک تسوگارو۱۱ در جنوب از جزیرۀ هونشو جدا می‌شود و رشته‌کوه‌های کیتامی۱۲ و هیداکا۱۳ مهم‌ترین ارتفاعات آن و کوه آساهی داکِه۱۴ با ۲,۲۹۰ متر ارتفاع، بلندترین نقطۀ آن به‌شمار می‌آید. رود ایشیکاری۱۵ با درازای ۳۶۰ کیلومتر، دومین رود ژاپن و مهم‌ترین رودخانۀ آن است. جزیرۀ هونشو در جنوب جزیرۀ هوکایدو قرار دارد و بزرگ‌ترین و پرجمعیت‌ترین بخش کشور ژاپن محسوب می‌شود. دنبالۀ رشته‌کوه‌های جزیرۀ هوکایدو، با نام کوه‌های کیتاکامی۱۶، بخش شمالی آن را فراگرفته است و کوه‌های معروف به آلپ‌های ژاپن۱۷ در نواحی مرکزی آن جا گرفته‌اند و فلات مرتفعی را تشکیل داده‌اند که آتشفشان فوجی‌یاما۱۸، بلندترین نقطۀ ژاپن، با ارتفاع ۳,۷۷۶ متر در حاشیۀ جنوبی آن جا دارد. رشته‌کوه‌های چوگوکو۱۹ دنبالۀ غربی این جزیره را تشکیل می‌دهند و دریاچۀ بیوا۲۰، بزرگ‌ترین دریاچۀ این کشور، در غرب آلپ‌های ژاپن واقع است. رودخانۀ شینانو۲۱ طویل‌ترین رود ژاپن، با درازای ۳۶۰ کیلومتر در همین جزیره جریان دارد. کیوشو غربی‌ترین جزیرۀ اصلی ژاپن است که با تنگه باریک شیمونوسکی۲۲، با عرض حدود ۴۰۰ متر، از جزیرۀ بزرگ هونشو جدا شده و تنگۀ بونگو۲۳، در شرق، آن را از جزیرۀ شیکوکو جدا کرده است. بلندی کوه‌های کیوشو به بیش از ۱,۵۰۰ متر می‌رسد و آتشفشان آسو۲۴ با ارتفاع ۱,۵۹۲ متر مرتفع‌ترین نقطۀ آن است. شیکوکو، کوچک‌ترین جزیره از جزایر چهارگانۀ ژاپن، در جنوب جزیرۀ هونشو و در شرق جزیرۀ کیوشو واقع است و به‌وسیلۀ دریای درون‌بومیِ سِتو نوئوچی (سِتو نایکای)۲۵ و تنگۀ کی‌ئی۲۶ از جزیرۀ هونشو و به‌وسیلۀ تنگۀ بونگو از جزیرۀ کیوشو جدا می‌شود. کوه‌های شیکوکو بدنۀ اصلی این جزیره را تشکیل داده‌اند و کوه ایشیزوچینو۲۷، با ارتفاع ۱,۹۸۱ متر، مرتفع‌ترین نقطۀ آن است. علاوه بر جزایر چهارگانۀ بالا، جزیره‌هایی که در دریای درون‌بومی ستونوئوچی قرار دارند و رشته جزایر ریوکیو۲۸ واقع در جنوب جزیرۀ کیوشو و نیز جزایر بونین۲۹ (۱,۰۰۰کیلومتری جنوب توکیو) و همچنین سه جزیرۀ آتشفشانی ایوو جیما۳۰، کیتا ایوو۳۱، و مینامی ایوو۳۲، که در جنوب جزایر بونین واقع‌اند، بخش‌هایی از خاک ژاپن محسوب می‌شوند. ژاپن از نظر اداری به ۹ استان و ۴۷ بخش تقسیم می‌شود و شهرهای مهم آن عبارت‌اند از توکیو، یوکوهاما۳۳، اوزاکا۳۴، ناگویا۳۵، ساپورو۳۶، کوبه۳۷، کیوتو۳۸، فوکوئوکا۳۹، کاوازاکی۴۰، هیروشیما۴۱، کیتاکیوشو۴۲، و سِندای۴۳. اقلیم ژاپن مونسونی۴۴ (موسمی) است. بادهای زمستانی که از سوی سیبری می‌وزند، هوای بسیار سردی را به‌همراه می‌آورند و دمای آن را تا زیر صفر کاهش می‌دهند و موجب ریزش برف سنگین در نواحی غربی می‌شوند. کرانه‌های جنوب شرقی تحت تأثیر جریان‌های دریایی، گرم‌تر از دیگر نواحی‌اند و دمای زمستانی آن از نواحی شمالی بیشتر است و حتی امکان زراعت در جزیرۀ کیوشو را در زمستان فراهم می‌آورد. اواخر اسفند، هنگامی‌که هوای قارۀ آسیا رو به گرم‌‌شدن می‌رود، جهت باد تغییر می‌کند و بارندگی‌های شدید ماه‌های خرداد و تیر را موجب می‌شود و تابستان‌های خیلی گرم و شرجی را به همراه می‌آورد. در پایان مرداد و اوایل شهریور جهت باد دوباره تغییر می‌کند و وقوع طوفان‌های شدید و ویرانگر و بارندگی‌های سیل‌آسا را موجب می‌شود. حدود دوسوم از این کشور پوشیده از جنگل است. نواحی شمالی توکیو را جنگل‌های بامبو فراگرفته و شکوفه‌های درخت‌های گیلاس خودرو، که در سراسر کشور به وفور یافت می‌شوند، مناظر زیبا و دل‌انگیزی ایجاد می‌کنند. نواحی دوردست جنوب از جنگل‌های نیمه‌گرمسیری پوشیده‌اند و جزایر جنوب غربی را درختان سرو دربرگرفته است. کوهستان‌های پوشیده از جنگل ژاپن، انواع جانوران را در خود جای داده‌اند و خرس، راکون، خرگوش، آهو، گوزن، میمون، مار، لاک‌پشت، بزمجه، سمندرهای بزرگ، که طولشان گاه به ۱.۵ متر می‌رسد، و انواع پرنده و آبزیان درون‌بومی و ساحلی، حیات وحش آن را تشکیل می‌دهند.
اقتصاد. ژاپن ازجمله قدرت‌های بزرگ اقتصادی جهان است و پیشرفت‌های آن به‌ویژه بعد از جنگ جهانی دوم در همۀ زمینه‌ها به‌ویژه کشاورزی و صنعت درخور توجه است. در این کشور به‌سبب به‌کارگیری روش‌های مکانیزه، نیروی کار اندکی به کشاورزی مشغول‌اند و حدود یک‌هشتم از مساحت ژاپن به زیر کشت رفته است. کشتزارهای وسیع این کشور بیشتر در جزیرۀ هوکایدو قرار دارند و کشتزارهای پله‌کانی، خاص نواحی کوهستانی است. تابستان‌های گرم و مرطوب ژاپن، کشت برنج را در سراسر آن امکان‌پذیر کرده و به‌کارگیری روش‌های مکانیزه بر وسعت شالیزارها تا ۲میلیون هکتار افزوده است. دامداری و فرآورده‌های دامی بعد از کشاورزی جایگاه دوم را به خود اختصاص داده و صید ماهی به‌ویژه از آب‌های ژرف اهمیت زیادی دارد و میزان صید را حدود ۵.۵میلیون تن در سال نشان می‌دهد. جنگل‌داری و محصولات جنگلی نیز یکی دیگر از اقلام درآمدزای ژاپن است و حجم چوب و الوار آن به ۱۹میلیون متر مکعب می‌رسد. ژاپن از نظر منابع معدنی فقیر است و زغال، روی، سرب، مس، آهن، نقره، طلا و نمک، در حجم محدود، از منابع عمدۀ آن محسوب می‌شوند. با وجود محدودیت در زمینۀ مواد معدنی به‌ویژه سوخت، این کشور از نظر صنعتی در ردیف نخست جهان قرار دارد و وسایل الکترونیکی، ساعت، دوربین‌های عکاسی و فیلم‌برداری، رایانه، مواد شیمیایی، ماشین‌آلات، خودرو، آهن و فولاد، کاغذ، الیاف مصنوعی، منسوجات و پوشاک، کشتی، هواپیما، لکوموتیو و واگن، وسایل خانگی، ابزارهای دقیق ازجمله فرآورده‌های صنعتی آن به‌شمار می‌آیند. نیروی الکتریسیتۀ ژاپن عمدتاً از راه نیروگاه‌های حرارتی و هسته‌ای و برقابی۴۵ تأمین می‌شود و تولید آن ۱,۱۵۰,۰۰۰ کیلووات ساعت است. ژاپن در زمینۀ بانکداری و تجارت نیز موقعیت ممتازی دارد. اگرچه درآمد آن از راه گردشگری قابل توجه است، ولی هزینۀ گردشگران ژاپنی در خارج از کشور بیشتر درآمد گردشگری آن است.
حکومت و سیاست. حکومت ژاپن مشروطۀ سلطنتی با دو نهاد قانون‌گذاری است. آکی‌هیتو۴۶، امپراتور ژاپن (ـ۱۹۳۳ ) در ۱۹۸۹ به‌جای پدرش، هیروهیتو، به پادشاهی ژاپن رسیده است. مجلس نمایندگان ژاپن ۵۰۰ نماینده دارد که برای دوره‌های چهارساله انتخاب می‌شوند و ۲۵۲ عضو مجلس مشاوران آن نیز هر شش سال یک‌بار برگزیده می‌شوند و رهبر حزب حائز اکثریت مقام اجرایی نخست‌وزیری را برعهده دارد.
مردم و تاریخ. جمعیت ژاپن ۱۲۷,۹۵۰,۰۰۰ نفر است (۲۰۱۱) و تراکم نسبی آن به ۳۳۸.۶ نفر در کیلومتر مربع می‌رسد. روند افزایش جمعیت این کشور ۰.۱ درصد است و ژاپنی‌ها ۹۹.۲ درصد از جمعیت آن را تشکیل می‌دهند. ۹۳ درصد از مردم ژاپن از آیین شینتو۴۷ پیروی می‌کنند و ۷۸.۶ درصدشان در شهرها به‌سر می‌برند و زبان رسمی آنان ژاپنی است. میانگین امید به زندگی در ژاپن ۸۱ سال است و ۹۹ درصد از بزرگسالان آن باسوادند. افسانه‌های ژاپنی تاریخ این کشور را به ۶۶۰پ‌م می‌رسانند و تاریخ مستند آن قرن ۵م را نشان می‌دهد. ژاپنی‌ها به‌سبب تماس نزدیک با چین فرهنگ این سرزمین را اقتباس کردند و الفبای چینی را برای نوشتن اسناد و مدارک به‌کار گرفتند. آیین بودا در ۵۵۲م در ژاپن گسترش یافت و آیین‌ها و فرهنگ چینی به مرور با خلق و خوی ژاپنی هماهنگ شد. امپراتور کامو۴۸ در ۷۸۱م در این سرزمین به قدرت رسید. او پایتخت خود را از شهر نارا۴۹ به کیوتو انتقال داد، و سلطنت را در خاندان فوجیوارا۵۰ موروثی کرد. در روزگار سلطنت این خاندان مردم ژاپن پیرامون دو دستۀ اشراف و مذهبیون گرد آمدند و طبقۀ اشراف، سامورایی۵۱ها را به منزلۀ نیروی مسلح خود استخدام کردند. در ۱۱۹۲م شوگون۵۲ (ژنرال) میناموتو یوریتومو۵۳ نخستین حکومت شوگونی (نظامی) ژاپن را تأسیس کرد که تا ۱۸۶۷ دوام آورد. پرتغالی‌ها در ۱۵۴۲ به ژاپن وارد شدند و به ترویج آیین مسیح پرداختند که واکنش تند بودایی‌ها از تبلیغ آنان جلوگیری کرد. خاندان شوگونی توکوگاوا۵۴ در قرن ۱۷ بر سراسر ژاپن استیلا یافتند و شهر توکیو را به پایتختی برگزیدند. آنان ارتباط خود را با بیگانگان قطع کردند و انزوا پیشه ساختند. ناوگان امریکایی دریاسالار متیو پری۵۵ در ۱۸۵۳ در خلیج توکیو۵۶ لنگر انداخت و دولت شوگونی را وادار کرد که به خواسته‌های امریکا تن در دهد و با آن دولت روابط سیاسی و بازرگانی برقرار کند. آخرین شوگون در ۱۸۶۷ به ناچار از حکومت کناره‌گیری کرد و امپراتور موتسوهیتو۵۷ در ۱۸۶۸ زمام امور کشور را در دست گرفت. در روزگار سلطنت او ژاپن به‌سرعت راه ترقی پیمود و به کشوری صنعتی مبدل شد. با تدوین قانون اساسی ۱۸۸۹ حکومت مشروطۀ سلطنتی با دو مجلس قانون‌گذاری برای ادارۀ این کشور انتخاب و جنبۀ خدایی امپراتور نیز حفظ شد. ژاپن در جنگ ۱۸۹۵ کره را تصرف کرد و در ۱۹۰۵ نیروی دریایی روسیه را درهم شکست. این کشور در جنگ جهانی اول با متفقین هم‌پیمان شد و در پایان جنگ سرپرستی بخشی از مستعمرات آلمان در اقیانوس آرام را به‌دست آورد. نظامیان ژاپن که رفته‌رفته قدرت را در دست گرفته بودند، در ۱۹۳۱ خودسرانه منچوری۵۸ را اشغال کردند و در ۱۹۴۰ دولت ژاپن را وادار ساختند که به هندوچین حمله کند و با آلمان، که در اروپا سرگرم جنگ بود، همکاری نماید. به دنبال حملۀ این کشور به پایگاه دریایی امریکا در پرل هاربر۵۹، امریکا عملاً به جنگ با ژاپن کشیده شد و پس از نبردی سخت و خونبار و بمباران اتمی شهرهای هیروشیما و ناکازاکی۶۰ ژاپن در ۱۹۴۵ به زانو درآمد و امپراتور هیروهیتو۶۱ با قبول شکست کشورش، فرمان تدوین قانون اساسی تمام دموکراتیک ژاپن را صادر کرد. امریکا و دیگر متفقین در ۱۹۵۱ نیروهای خود را از ژاپن خارج کردند، ولی اتحاد جماهیر شوروی که جزایر کوریل۶۲ و ساخالین۶۳ را اشغال کرده بود، تاکنون از تخلیۀ آن‌ها خودداری کرده است. ژاپن در ۱۹۶۰ به‌سرعت روبه صنعتی‌شدن گذارد و در چهار دهۀ اخیر به سومین قدرت اقتصادی و صنعتی جهان مبدل شد.East China Sea Sea of Japan Strait of Soya Strait of Nemuro Tokyo islet Hokkaido Honshu Shikoku Kyushu Tsugaru Kitami Hidaka Asahi Dake Ishikari Kitakami Japanese Alps Fujiyama Chugoku Biwa Shinano Shimonoseki Bungo Aso Seto No Uchi Kii Ishizuchino Ryukyu Bonin Islands Iwojima Kita Iwo Minami Iwo Yokohama Osaka Nagoya Sapporo Kobe Kyoto Fukuoka Kawasaki Hiroshima Kitakyushu Sendai monsoon hydro electric Akihito Shinto Kamo Nara Fujiwara Samurai Shogun Minamoto Yoritomo Tokugawa Matthew Perry Gulf of Tokyo Mutsuhito Manchuria Pearl Harbor Nagasaki Hirohito Kuril Islands Sakhalin