خمینی، روح الله (خمین ۱۲۸۱ـ تهران ۱۳۶۸ش)
خمینی، روحالله (خمین ۱۲۸۱ـ تهران ۱۳۶۸ش)
| روح الله خمینی | |
|---|---|
| زادروز |
خمین ۱۲۸۱ش |
| درگذشت | تهران ۱۳۶۸ش |
| ملیت | ایرانی |
| تحصیلات و محل تحصیل | تحصیلات حوزوی در قم |
| شغل و تخصص اصلی | فقیه ، مرجع تقلید، رهبر سیاسی |
| لقب | امام خمینی |
| آثار | مصباح الهدایه (در عرفان)، کشف الاسرار (در پاسخ به کتاب اسرار هزارساله)، چهل حدیث |
| گروه مقاله | انقلاب ها و انقلابیون، تاریخ ایران، دین اسلام |
(یا: امام‌خمینی، نام اصلی: روحالله مصطفوی) فقیه، مرجع‌تقلید، رهبر انقلاب اسلامی و بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران. در ۵ماهگی پدرش را از دست داد. خواندن و نوشتن و مقدمات علوم دینی را در زادگاهش فراگرفت و برای ادامۀ تحصیلات حوزوی در ۱۲۹۹ به اراک و سپس به قم رفت. دوره عالی فقه و اصول را نزد شیخ عبدالکریم حائری یزدی، سیدعلی یثربی و شیخ اکبر حائری فراگرفت؛ در کلاس‌های درس آیت‌الله بروجردی هم شرکت می‌کرد. چندین سال از درس عرفان میرزا محمدعلی شاه‌‌آبادی بهره‌مند شد. از ۱۳۰۷ به تألیف و تصنیف و شرح کتاب‌های عرفانی، اخلاقی، فقه و اصول، و از ۱۳۱۱ به‌تدریس فلسفه و اخلاق و از نیمۀ دهۀ ۱۳۲۰ تا ۱۳۵۷ به تدریس فقه و اصول پرداخت. بر فقه پویا و تأثیر زمان و مکان در اجتهاد که از گرایش‌های جدید در حوزۀ فقه است تأکید بسیار می‌ورزید. از نظر ایشان در اجتهاد باید دگرگونی موضوعات را در طی زمان در نظر داشت، گاه حقیقت موضوع با حفظ عنوان چنان تغییر می‌‌کند که به امری دیگر تبدیل می‌شود. گذشته از این اشتغالات علمی، وی از بدو ورود به قم در جریان رویدادهای سیاسی کشور بود و با بسیاری از علمای مبارز و منتقد رضاشاه مراوده داشت. پس از سقوط حکومت رضاشاه، امام درصدد برآمد تا پایگاه مرجعیت شیعه را از نجف به قم منتقل کند و لذا در معرفی و تثبیت آیت‌الله بروجردی به‌عنوان مرجع مطلق شیعیان، کوشش فراوانی به‌کار برد و با تنی‌چند از هم‌فکرانش، طرح‌‌هایی برای استقلال مالی و نظام آموزشی حوزه تدوین کرد. در ۱۳۴۱ شاه درصدد اصلاحات مورد نظر خود تحت عنوان «انقلاب سفید» برآمد که با مخالفت امام و دیگر مراجع روبه‌رو شد و به دستگیری وی در ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ و سپس بازداشت و زندانی و سرانجام آزادی او در ۱۵ فروردین۱۳۴۳ انجامید. بهدنبال تصویب کاپیتولاسیون در مجلس و مخالفت تند و صریح امام با آن، در ۱۳ آبان همان سال دستگیر و به بندر بورسۀ ترکیه تبعید و سال بعد به نجف اشرف منتقل شد. امام در آن‌جا نیز با انتشار اعلامیه، نامه و پیام به علما و روحانیون انقلابی ایران، انجمن‌های اسلامی دانشجویان ایرانی در اروپا و امریکا و دیگر فعالان سیاسی و مذهبی، نسبت به حوادث مهم کشور و جهان اسلام موضع‌گیری می‌کرد. با پیروزی دموکرات‌ها در امریکا (آبان ۱۳۵۵)، شاه‌بار دیگر ناگزیر به انجام اصلاحات سیاسی ـ اجتماعی مورد نظر گردید. از این‌رو به‌تدریج آزادی‌های نسبی در کشور پدید آورد. امام خمینی (ره) با درک وضعیت جدید سیاسی مردم را به ادامۀ مبارزه تا سرنگونی شاه ترغیب کرد. امام در مهر ۱۳۵۷ از عراق اخراج شد و به پاریس رفت و بیش از پیش به فعالیت‌های خود که بازتابی جهانی داشت، ادامه داد. بهدنبال انقلاب فزآیندۀ مردم، شاه در ۲۶ دی ۱۳۵۷، کشور را ترک کرد. در اوایل بهمن ۱۳۵۷ امام شورای انقلاب را تشکیل داد و در ۱۲ بهمن همان سال در میان استقبال بی‌نظیر مردم تهران، به ایران بازگشت. در ۱۶ بهمن مهندس مهدی بازرگان را به ریاست دولت موقت برگزید و در ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ انقلاب اسلامی به پیروزی رسید. پس از انقلاب تا آغاز جنگ عراق علیه ایران در شهریور ۱۳۵۹، برنامۀ امام عبارت بود از تصفیه کشور از عوامل اصلی ضد انقلاب؛ تشکیل نهادهای قضایی، سیاسی، نظامی و خدماتی متناسب با انقلاب؛ تبدیل نظام سلطنتی به جمهوری اسلامی با مراجعه به آرای عمومی (۱۲ فروردین ۱۳۵۸)؛ تدوین قانون اساسی و تصویب آن با مراجعه به آرای عمومی؛ ایجاد نهادهای رسمی قانونی و گردش طبیعی امور کشور. با حمله عراق به ایران در شهریور ۱۳۵۹ و آغاز جنگ هشت‌‌ساله، امام همچنان رهبری عالیۀ کشور را ادامه داد تا در تیر ۱۳۶۷ قطعنامۀ ۵۹۸ شورای امنیت سازمان ملل را پذیرفت. طی پیامی به گورباچف (دی ۶۷)، رهبر اتحاد شوروی، مشکل اساسی نظام شوروی را «عدم اعتقاد واقعی به خدا» دانست و از او خواست تا مشکلات کشورش را با روش‌های سرمایه‌داری حل نکند. در فروردین ۱۳۶۸ پس از یک سلسله مذاکره و مکاتبه، سرانجام استعفای آیت‌الله منتظری از قائم مقامی رهبری را پذیرفت. ماه بعد در نامه‌ای به رئیس‌جمهور خواستار رفع هشت مورد از نواقص قانون اساسی گردید و هیئتی را بدان منظور تعیین کرد. به‌دلیل ابتلا به سرطان گوارشی در ۳۱ اردیبهشت ۱۳۶۸ تحت عمل جراحی قرار گرفت، اما در ۱۴ خرداد ۶۸ درگذشت. آیت‌الله گلپایگانی بر پیکر امام نماز خواند و تابوت وی در میان میلیون‌ها نفر عزادار، تشییع و در ضلع شرقی بهشت زهرای تهران دفن شد.
شخصیت و آثار. بی‌تردید وی رهبری کم‌نظیر بود. شخصیتی جامع و چندبُعدی داشت؛ دانش را با تعبّد، عرفان را با فلسفه، سیاست را با سلوک اخلاقی و معنوی در کنار هم داشت و عالمی دینی در همۀ ابعاد آن بود. دل در گرو عشق به اعادۀ عزت، عظمت و وحدت مسلمانان نهاده بود و در این راه از هیچ تلاشی دریغ نکرد. بر قدرت و نقش مردم به‌عنوان صاحبان اصلی کشور و انقلاب باور داشت و تا آخرین لحظۀ حیات در کنار آن‌ها بود و هرگز از آن‌ها جدا نشد. نه تنها تحولی ژرف در کشور و در امت اسلامی ایجاد کرد بلکه در سرنوشت تاریخ معاصر جهان نیز مؤثر افتاد. قرائت وی از اسلام منطبق بر مقتضیات زمان، زنده و پویا بود. دستاورد بزرگ او، بازگرداندن مجدّد دین به صحنۀ سیاست، استقرار نظامی دینی بر مبنای مردم‌سالاری و اعادۀ عزت مسلمانان در سرتاسر دنیا بود. نظام سیاسی وی (ولایت فقیه)، بر تفکر فلسفی ـ عرفانی شیعی استوار بود که با دلایلی کلامی و فقهی تبیین و تأیید شده است. او را احیاگر قرن و شخصیتی بی‌بدیل در دوران معاصر دانسته‌اند. دربارۀ او کتاب‌های بسیاری در سراسر دنیا نوشته شده است. از امام خمینی (ره) آثار فراوانی در فقه، اصول، اخلاق، فلسفه، عرفان و شعر به‌جا مانده که اغلب آن‌ها به‌چاپ رسیده است. مجموعۀ سخنرانی‌ها، نامه‌ها، پیام‌ها و اعلامیه‌های وی از اردیبهشت ۱۳۲۴ تا اردیبهشت ۱۳۶۸ با عنوان صحیفۀ نور، نخست در ۲۲ جلد (تهران، ۱۳۶۱ـ۱۳۷۱) و سپس در ۱۰ جلد (تهران، ۱۳۷۰ـ۱۳۷۸) منتشر شده است. از تألیفات و آثار اوست: مصباح‌الهدایه در عرفان؛ کشف‌الاسرار در پاسخ به کتاب اسرار هزارساله؛ چهل حدیث؛ الرسائل در اصول فقه؛ تحریرالوسیله در فقه؛ طلب و اراده در اصول؛ حاشیه بر اسفار در فلسفه؛ حاشیه بر فصوص‌الحکم در عرفان؛ ولایت فقیه در اصول حکومت اسلامی؛ سرّ الصلوة؛ تفسیر سورۀ حمد؛ شرح دعای سحر؛ شرح چهل حدیث؛ کتاب‌البیع (۵ جلد)؛ تحریرالوسیله (۲ جلد) و دیوان شعر.