امیرکبیر
امیرکبیر (فراهان ۲۲/۱۲۲۰ـ کاشان ۱۲۶۸ق)
| امیرکبیر | |
|---|---|
| زادروز |
فراهان ۱۲۲۰/۲۲ق |
| درگذشت | کاشان ۱۲۶۸ق |
| ملیت | ایرانی |
| شغل و تخصص اصلی | دولتمرد |
| لقب | میرزا تقی خان امیرنظام |
| گروه مقاله | تاریخ ایران |
| خویشاوندان سرشناس | کربلایی قربان (پدر)، عزت الدوله (همسر) |
| جوایز و افتخارات | تاسیس روزنامه وقایع اتفاقیه، تاسیس مدرسه دارالفنون ، سرکوب شورش بابیان |
لقب و شهرت میرزا تقی‌خان امیرنظام، صدراعظم نامی ایران و از نامدارترین رجال ترقی‌خواه ایران، فرزند کربلایی قربان. پدرش آشپز میرزا عیسی قائم مقام بود. در جوانی در دستگاه قائم‌مقام پرورش یافت و جزو منشیان و دبیران دستگاه او گردید. در ۱۲۴۴ق، متعاقب قتل گریبایدوف، وزیرمختار روسیه در تهران، همراه خسرومیرزا و میرزا محمدخان زنگنه، برای عذرخواهی، به دربار روسیه رفت و پس از بازگشت در دستگاه زنگنه به‌‌کار پرداخت و بعد از فوت او، امور نظام آذربایجان به وی محول شد. در کنفرانس ارزروم، که برای حل اختلافات مرزی ایران و عثمانی در آن کشور تشکیل شد، شایستگی و قابلیت خود را نشان داد. پس از مرگ محمدشاه قاجار (۱۲۶۴ق)، ناصرالدین‌شاه را با تدبیر و کیاست تمام از تبریز به تهران آورد و در راه لقب «امیرنظام» یافت و بعد از ورود به تهران، شاه او را به صدارت برگزید و لقب‌های امیرکبیر و اتابک اعظم به او داد و خواهرش عزت‌الدوله را به عقد او درآورد. امیرکبیر در مدت کوتاهی فتنۀ مدعیان سلطنت را قلع و قمع و مواجب درباریان متملق چاپلوس را قطع کرد، شورش بابیان را در کشور سرکوب کرد، از مداخلۀ سفرای روسیه و انگلیس در امور کشور قاطعانه جلوگیری و عوامل و جاسوسان آن‌ها را تنبیه کرد و آرامش و امنیت بی‌سابقه‌ای در کشور برقرار کرد. سپس به اجرای اصلاحاتی پرداخت. صنعتگران را به تولید کالاهای مورد نیاز کشور تشویق کرد و کارخانه‌ها و کارگاه‌های بسیاری دایر و از ورود کالاهای خارجی جلوگیری کرد. حاکمان صالح و باتدبیری در ولایات گماشت و ارتش نیرومند و ثابتی ایجاد کرد و حقوق آن‌ها را منظّماً پرداخت. برای اطلاع مردم از تحولات کشور و جهان، روزنامۀ وقایع اتفاقیه را تأسیس کرد و به ترجمۀ کتب علمی اروپایی اقدام کرد. برای گسترش علوم و فنون اروپایی در کشور و تربیت مدیران کارآزموده، مدرسۀ دارالفنون را تأسیس کرد و استادانی از اروپا، جز انگلستان و روسیه، برای تدریس دعوت کرد. هم‌زمان با این اصلاحات، گروهی از مخالفان او، با هدایت سفرای روس و انگلیس، کوشیدند شاه را به او بدبین کنند و سرانجام شاه، براثر سعایت‌ها و القائات آنان، امیر را از صدارت عزل (۲۰ محرم ۱۲۶۸ق) و اندکی بعد او را به فین کاشان تبعید کرد. مدتی بعد نیز فرمان قتل او را صادر کرد و بی‌درنگ او را در حمام فین به‌‌قتل رساندند (۱۸ ربیع الاول). امیر را در کاشان به خاک سپردند و سپس، به خواهش همسرش، پیکر او را چند ماه بعد به کربلا منتقل و در جوار مرقد امام حسین (ع) دفن کردند.