تاج
تاج
نماد قدرت پادشاهی و پوشش رسمی سر پادشاه و ملکه. تاج خشایار هخامنشی و ملکه‌های اشکانی کنگره‌دار، به شکل برج و باروی شهر، بود. هر پادشاه ساسانی تاجی مخصوص به خود داشت؛ اما بر بالای کلاهک اصلی آن‌ها، کره‌ای فلزی، به نشانۀ قدرت زمین و آسمان، قرار داشت. در روزگار طاهریان از تاج کمتر استفاده می‌شد. پادشاهان، وزیران و درباریان سامانی تاجی از برگ گیاه مورْد و گل‌های دیگر به‌سر داشتند. سلاطین آل بویه تاج‌هایی مرصع، عموماً به شکل ذوزنقه، به‌سر می‌گذاشتند که همچون تاج‌های سلسلۀ زیاری متأثر از پادشاهان ساسانی بود. انواع تاج گوشه‌دار نوک‌تیزِ ذوزنقه‌ای‌شکلِ کنگره‌ای، با زائده‌هایی که مزین به جواهرات بود، در دورۀ غزنویان و سلجوقیان رواج داشت. تاج سلطان مسعود غزنوی بسیار بلند بود که با زنجیرها و عمودهایی روی کلاهش قرار می‌گرفت و این جز از تاج طلاییِ ۷۰منیِ مزین به جواهراتِ او بود که از سنگینی آن را از بالای تخت به کمک زنجیرهایی زرین به بالای سرش می‌آویختند. تاج از اواخر قرن ۶ق، مفهومِ ضمنی خود را از دست داد و تبدیل به سربندی تزیینی از برای اشراف شد. تاج‌های دورۀ مغولان تزیینات بسیار مجللی داشت و انواع آن در مینیاتورهای نسخۀ خطی جامع‌التواریخ رشیدالدین دیده می‌شود. در این دوره باید از تاج قزلباش یا کلاه دوازده‌تَرک یا تاج دوازده‌تَرک قلندری یاد کرد که ویژۀ صوفیان و اهل فتوت بود. این تاج در میان مولویان نیز رایج بود. در اوایل دورۀ صفوی، این تاج دوازده‌تَرک، زردوزی و مزین به جواهرات با یک آرایۀ تَه‌مناری یا با نشانی پرخروسی، که دور آن را عمامه و دستار می‌پیچیدند، رایج بود و به آن تاج‌کلاه می‌گفتند، مثل تاج‌کلاهِ قزلباش شاه‌عباس اول و شاه‌طهماسب اول صفوی. در نیمۀ دوم دورۀ صفویه (از روزگار ناصرالدین‌شاه به بعد) آرایۀ تَه‌مناری تاج به‌چشم نمی‌خورد. زنان این دوره تاج‌های پرطاووسی و نیم‌تاج زربفت مثلثی بر سر می‌گذاشتند که با انواع روبنده‌ها پوشیده می‌شد. تاج‌کلاه‌های پادشاهان قاجار بلند، نوک‌تیز و مزین به انواع سنگ‌های قیمتی بود. بر روی تاج فتحعلی‌شاه قاجار الماس‌های درشت، مروارید، یاقوت، زمرد، چند پر و جقّه تعبیه شده است. در ۱۳۰۴ش، به فرمان رضاشاه پهلوی تاج پهلوی را ساختند و محمدرضا پهلوی نیز همین تاج را بر سر می‌گذاشت که اکنون در موزۀ بانک مرکزی نگهداری می‌شود. پادشاهان مصر باستان غالباً تاج‌هایی پرزرق‌وبرق بر سر می‌نهادند، ولی در زمان پتولمائیس (۳۳۰ـ۳۰۴پ‌م) تاج‌ها بسیار ساده بودند. در قدیم تاج معمولاً به زیور فلزی مدوّری گفته می‌شد که به شکل تاج گل یا تاج برگ بود و آن را در مراسم رسمی و جشن‌ها بر سر می‌نهادند. در میان یونانیان، تاج نمادی از مقام یا پاداشی برای قهرمانان مسابقات یونانی بود. کاربرد امروزی تاج به‌منزلۀ نمادی از سلطنت، تقلیدی از دیهیم پادشاهان مشرق‌زمین است. اسکندر تاج را از پادشاهان ایران تقلید کرد. درپی سقوط امپراتوری روم غربی در ۴۷۶م استفاده از تاج در بین امپراتوران بیزانس و پادشاهان اروپا معمول شد. از تاج‌های افتخار در میان رومیان عبارت بودند از کورونا اوبسیدیونالیس برای ژنرال‌ها، کورونا سیویکا برای سربازها، کورونا ناوالیس برای فاتحان نبردهای دریایی، کورونا مورالیس برای شکستن محاصره، کورونا والاریس برای یورش به قلب دشمن. تاج نورمان‌ها، پادشاهان انگلستان، به‌صورت نیم‌تاج حلقه‌ای از مروارید در قالبی از طلا بود که در قرن‌های ۱۲ و ۱۳م برگ‌های توت‌فرنگی یا گیاهان برگی نیز به آن افزوده شد. نجبا نیز در مراسم تاج‌گذاری نیم‌تاج بر سر می‌گذارند. نیم‌تاج جواهرنشان فقط خاص خانوادۀ سلطنتی بود. تفاوت نیم‌تاج ولیعهد انگلستان با تاج سلطنتی، تنها در نداشتنِ یک هلال است. نیم‌تاج‌های سایر شاهزادگان و پسران فرمانروا بدون هلال است. گذاشتن نیم‌تاج‌ها در انگلستان در زمان سلطنت ادوارد سوم معمول بود، اما شکل‌های متفاوت نیم‌تاج‌های گروه‌های مختلف نجبا بعداً معمول شد. مقام سلطنتی انگلستان اکنون از دو تاج مختلف استفاده می‌کند: یکی تاج سنت ادوارد که آن را فقط در مراسم واقعی تاج‌گذاری بر سر می‌نهند و دیگری تاج جواهرنشان سلطنتی که آن را در دیگر موارد استفاده می‌کنند. از دیگر تاج‌های اروپا می‌توان از تاج سه‌گوش مخصوص پاپ، تاج اسقفی، تاج حکومت سلطنتی سابق اتریش، تاج آهنین لومباردی و تاج امپراتوری آلمان نام برد. در آلمان، نروژ و انگلستان قرون وسطا، تاج‌های گل یا تاج‌های عروسی‌ها اغلب فلزی بودند.