تزوک تیموری
تُزوک تیموری
کتابی منسوب به امیرتیمور گورکانی. شخصی از اهالی خراسان به نام ابوطالب حسینی تربتی در قرن ۱۱ق آن را به فارسی نوشته است. تزوک در لغت به‌معنای بنیادها و اندیشه‌هاست. به بیان دیگر، تزوک تیموری، دربرگیرندۀ نظرات و سیاست‌های امیرتیمور در کشورداری و حکومت است. معمولاً تُزوکات تیموری به دو اثر ملفوظات (واقعات) تیموری و تزوک تیموری اطلاق می‌شود، هرچند که در اصل، تزوک، بخش یا ضمیمه‌ای از ملفوظات بوده است. نکتۀ قابل بحث در مورد این کتاب، صحت انتساب آن به تیمور است. در هیچ‌یک از منابع دست اول دورۀ تیموری، مانند ظفرنامۀ شامی، ظفرنامۀ شرف‌الدین علی یزدی، زبدةالتواریخ حافظ ابرو و جز آن هیچ اشاره‌ای به چنین کتابی که به قلم یا به انشای تیمور باشد، دیده نمی‌شود. تا این‌که حدود ۲۵۰ سال بعد، ابوطالب حسینی، به‌زعم خود، نسخه‌ای از آن را در کتابخانۀ جعفر پاشا، حاکم یمن، دید و متن آن را از زبان ترکی جغتایی به فارسی برگرداند. وی در ۱۰۴۷ق نسخه‌ای از ترجمۀ خود را به شاه‌جهان، پادشاه گورکانی هند، تقدیم می‌دارد. شاه‌جهان که خود از خاندان تیمور بود، شخصی را به نام محمد افضل بخاری، مأمور کرد تا کتاب را بازبینی و اشتباهات تاریخی آن را اصلاح کند. این اثر ویرایش‌شده، ملفوظات صاحب‌قران نامیده شد که حاوی یادداشت‌های امیرتیمور از ماجراهای پرفراز و نشیب زندگی خود بود. بخش دیگری نیز با عنوان تزوک یا تزوکات تیموری به آن افزوده شد که بیان‌کنندۀ آرا و اندیشه‌های تیمور در امر کشورداری است. در ۱۷۸۳م جوزف وایت، معلم زبان عربی دانشگاه آکسفورد، قسمت تزوکات را همراه با ترجمۀ انگلیسی ویلیام دیوی، در سلسله انتشارات کلارندون در آکسفورد به‌چاپ رساند. این چاپ عیناً در تهران به روش افست با مقدمۀ مجتبی مینوی منتشر شد. پیش از آن نیز، رضاقلی‌خان هدایت، این اثر را به ضمیمۀ کتاب قابوسنامه در ۱۲۸۵ق در تهران به‌صورت چاپ سنگی منتشر کرد.