تقوا
تقوا
(از مصدر وقایه، به‌معنای پرهیزکردن و خویشتن‌داری) در قرآن، مهم‌ترین و عام‌ترین ارزش اخلاقی. اگر به خدای متعال نسبت داده شود، معنایش دوری‌جستن از عذاب الهی و خداترسی است. این واژه در قرآن کریم، هفده‌بار و مشتقات آن بیش از ۲۰۰بار در معانی مختلف به‌کار رفته، از آن جمله است: ۱. محفوظ‌داشتن؛ ۲. پرهیزگاری و پارسایی؛ ۳. تقیّه‌کردن و ترسیدن؛ ۴. پروا و خشیت (از مقام پروردگار). با ملاحظۀ معانی یادشده می‌توان سیر بسط معناییِ تقوا را در قرآن دید. معنای اوّلیۀ تقوا (حایل قراردادن در برابر عذاب الهی) پس از گذشت از مرحلۀ میانی (ترس مؤمنانه از خدا)، موجب رعایت اوامر و نواهی الهی و ملاحظۀ خداوند در همه امور (معنای سوم) می‌شود. مهم‌ترین مفهوم هم‌ردیف با تقوا در قرآن، ایمان است و در بسیاری آیات این دو در کنار هم قرار داده شده‌اند: (بقره، ۱۰۳؛ اعراف، ۹۶ و محمّد ۳۶). در جای جای قرآن اوصاف متقین وجود دارد، ازجمله (انبیاء، ۴۸ـ۴۹؛ ق، ۳۱ـ۳۳). بخشیده‌شدن گناهان، امان‌یافتن از آتش دوزخ و رهایی از ترسِ عذاب، از آثار اخروی تقوا ذکر شده است. برخورداری از نیروی تشخیص حق از باطل (انفال، ۲۹) و برون‌رفت از تنگناها (طلاق، ۲) از دیگر ثمرات تقواست. توصیه به تقوا در آیات بسیاری ذکر شده، اما در دو آیۀ ۱۰۲ سورۀ آل عمران و آیۀ ۱۶ سورۀ تغابن اهمیتی ویژه دارد. در آیه ۱۳ سورۀ حجرات نیز تقوا تنها ملاک برتری انسان‌ها در پیشگاه خداوند معرّفی شده است. امام علی(ع) در نهج‌البلاغه، خطبه هَمّام، به تفصیل اوصاف پارسایان را بیان کرده است.