پتروشیمی
پِتْروشیمی (petrochemistry)
مشتقات شیمیایی[۱] حاصل از فرایندهایی بر روی نفت[۲] یا نفت خام[۳]. مواد خام صنایع پتروشیمی با فرآوری نفت و گاز طبیعی[۴] به‌دست می‌آیند. پلیمرها (بسپارها)[۵]، شوینده‌ها[۶]، حلال‌ها[۷] و کودهای نیتروژنی[۸] محصولات عمدۀ صنایع پتروشیمی‌اند. ازجمله محصولات شیمیایی معدنی‌اند: کربن سیاه[۹]، گوگرد[۱۰]، آمونیاک و پراکسید هیدروژن[۱۱]. بی‌تردید بعضی از مواد نمی‌توانند طبقه‌بندی شوند، زیرا منابع جانشین دارند (بنزن از کربن، اتانول از تخمیر). همچون نفت خام و گاز طبیعی، بیشتر محصولات پتروشیمی اساساً از کربن و هیدروژن مشتق می‌شوند که هیدروکربن نام دارند. محصولات پتروشیمی که به‌منزلۀ مواد خام به‌کار می‌روند عبارت‌اند از اتیلن، پروپیلن، بوتادین، بنزن، تولین، و نفتالین. در میان محصولات بی‌شمار پتروشیمی، پلاستیک (مثلاً پلی‌اتیلن، پلی‌پروپیلن، پلی‌استیرن)، مواد شوینده، مواد پاک‌کننده، حلال‌ها، داروها، کودهای شیمیایی، حشره‌کش‌ها، مواد منفجره، ترکیبات (الیاف) مصنوعی، و لاستیک‌ها، رنگ‌ها، اپوکسی‌ها، مواد کف‌پوش، عایق‌کاری، چمدان، دیسک‌های ضبط، نوار کاست در خور ذکرند. در ایران شرکت ملی صنایع پتروشیمی در ۱۳۴۲ش تأسیس شد و هم‌اکنون وابسته به وزارت نفت دولت جمهوری اسلامی ایران است. این شرکت مسئولیت توسعه هر نوع عملیات در صنعت پتروشیمی کشور را برعهده دارد. در ابتدای تأسیس این شرکت فعالیت خود را با واحد کوچک تولیدی کود شیمیایی شیراز آغاز کرد و در حال حاضر دومین تولیدکننده و صادرکننده فرآورده‌های پتروشیمی در خاورمیانه است و در طی سالیان اخیر نه‌تنها با افزایش حجم و گوناگونی محصولات بلکه با پیشرفت در زمینه‌های تحقیقاتی و فناوری به سوی خودکفایی پیش می‌رود. روند توسعه و تحول صنعت پتروشیمی در ایران در قالب ۳ برنامه عمرانی در سال‌های ۱۳۴۲ـ۱۳۶۵ شکل گرفت؛ نیز احداث مجتمع‌های پتروشیمی متعدد همچون بندر امام، فارابی، خارک، پازارگاد، کربن اهواز، رازی و طرح توسعه پتروشیمی شیراز.