قداح
قَدّاح (قرن ۲ یا ۳ق)
(عبدالله بن میمون القداح) مؤسس افسانه‌ای فرقۀ قرمطیان اسماعیلی و جد خاندان فاطمیان. دربارۀ زندگی و هویت او شبهات بسیاری وجود دارد و ظاهراً دو یا سه تن در زمان‌های مختلف تحت نام عبدالله بن میمون قدّاح وجود داشته یا به این نام خوانده می‌شده که میان زندگی آن‌ها خلط شده است. متون قدیمی ضد اسماعیلی از قرن ۴ق به بعد عبدالله را مؤسس واقعی فرقۀ قرمطیان و مردی مجوسی اهوازی می‌دانند که با همکاری حمدان قَره‌مط نهضت اسماعیلیه را در ۲۴۶ق پدید آورد. این نظر کم‌کم قبول عام یافت و محققان اروپایی هم در دوران معاصر آن را پذیرفتند. ظاهراً نخستین‌بار علامه قزوینی بود که در تحقیقات خود این نظر را به‌کلی مجعول خواند و هویت واقعی عبدالله بن میمون قدّاح را تعیین کرد. به نظر او عبدالله بن میمون قداح از اصحاب معروف امام صادق (ع) و پدرش میمون هم از اصحاب امام باقر (ع) بوده و نام هر دو در کتب رجال شیعه آمده است. در کتاب کافی احادیثی از قداح روایت شده است، بنابراین شخصی که در نیمه اول قرن دوم هجری می‌زیسته و مورد وثوق شیعۀ امامیه بوده نمی‌تواند همان کس باشد که صد سال بعد در قرن سوم هجری مؤسس فرقه قرمطیه و جدّ عبیدالله مهدی بنیانگذار سلسله فاطمیان اسماعیلی قلمداد شده است. در ۱۹۵۸م حسین همدانی، از محققان اسماعیلی، متن نامه‌ای از عبیدالله مهدی را که خطاب به اسماعیلیان یمن نوشته شده بود، کشف کرد که در آن عبیدالله صراحتاً خود را از نوادگان عبدالله بن میمون قداح می‌خواند. پس نه تنها دشمنان اسماعیلیه، بلکه خود اسماعیلیه هم او را قبول داشته و نامش را در سلسله نسب امامان خود ذکر کرده‌اند. این سلسله نسب بدین‌گونه است: ۱. اسماعیل بن جعفر (ع)؛ ۲. محمد بن اسماعیل؛ ۳. عبدالله وفی؛ ۴. احمد تقی؛ ۵. حسین رضی و ۶. عبیدالله مهدی بنیانگذار سلسلۀ فاطمی. این سلسله نسب تاحدی هویت عبدالله بن میمون را روشن می‌کند. می‌دانیم که محمد بن اسماعیل ملقب به میمون (به‌معنی مبارک و خوش‌یمن) بوده و گاهی پیروان او را مبارکیه و میمونیه می‌خواندند، پس عبدالله بن میمون نام مستعار عبدالله وفی، پسر محمد بن اسماعیل سومین امام اسماعیلی است. بنابراین عبدالله بن میمون قدّاح نام دو شخص مختلف است: یکی سومین امام اسماعیلی و دیگری از اصحاب امام صادق (ع) و آن عبدالله میمون قدّاحی که مخالفان اسماعیلیه او را بنیانگذار فرقه قرمطیان می‌دانند، فردی مجعول و برساختۀ دشمنان است.