یحیی بن هبیره (قرن ۶ ق)
یَحیَی بْنِ هُبَیره (قرن ۶ق)
عون‌الدین ابوالمظفر ملقب به سلطان‌العراق و ملک‌الجیوش، متولد روستای دور الوزیر از توابع ناحیه دُجیل عراق، دانشمند و دولتمرد عرب. در جوانی به بغداد رفت و نزد ابوبکر دینوری فقه حنبلی و نزد جوالیقی ادب آموخت. در وعظ شاگرد محمد بن یحیی زبیدی بود. در خلافت مقتضی عباسی، نخست بازرس خزانه‌داری شد؛ سپس سرپرست دیوان زمین‌های خالصه گردید و سرانجام در ۵۴۴ق به وزارت خلیفه مقتضی‌لامرالله (حک: ۵۳۰ـ۵۵۵ق) رسید. وی فرماندهی توانا و سیاستمداری زیرک بود. سیاست مالی او در تقویم و قیمت‌گذاری دوبارۀ خراج اراضی، آن دسته از شیعیانی را که مشاهد و اماکن مقدس آن‌ها در مرکز عراق بود، از وی بیزار کرد. در ۵۴۹ق به جنگ امیرمسعود بلالی، حاکم تکریت و حامی ابوالمظفر رکن‌الدین ارسلان‌شاه، رفت و در ۵۵۱ق بغداد را از سقوط حتمی به‌دست غیاث‌الدین محمد بن محمود سلجوقی رهایی بخشید. وی پس از مقتضی، وزارت مستنجد، خلیفۀ عباسی را یافت. ابن هبیره حنبلی‌مذهب بود و در سراسر زندگیش در زمینۀ فرهنگ و سیاست به یک اندازه تلاش می‌ورزید. سرانجام وی را با همکاری پزشک ویژه‌اش ابن رشاده طبیب، مسموم کردند و کشتند. از آثارش: الافصاح عن معانی الصحاح که شرحی چندجلدی دربارۀ صحیح بخاری و صحیح مسلم است؛ المقتصد، در نحو؛ تلخیص اصلاح المنطق نوشته ابن سکیت؛ العبادات که بر پایۀ باورهای حنبلیان نوشته شده است؛ ارجوزة فی المقصور و الممدود؛ ارجوزة فی علم‌الخط؛ الایضاح و التبیین فی اختلاف‌الائمة المجتهدین. ابن جوزی معاصر ابن هبیره کتاب المقتبس من الفوائد العیونیه را بر پایۀ سخنان او نوشت و محض‌المحض را که گلچینی از نکات اساسی الافصاح است تدوین کرد.