مشاهده (عرفان)
مشاهده (عرفان)
در اصطلاح عرفان، رؤیت حق به دیدۀ دل بدون هیچ شبهه‌ای، چنان که با چشم ظاهر دیده شود. در اصطلاح عارفان، این کلمه در چند معنی به‌کار می‌رود، که تمامیِ این معانی با نیم‌نگاهی به‌معنیِ لغویِ مشاهده پدید آمده‌اند. آن معانی عبارت‌اند از ۱. وجدانِ شهودیِ حضرت حق در کمال یقین. در چنین شهودی شرط است که مُشاهِد در مشهود خود تشکیک روا ندارد؛ ۲. توحید و یگانه‌بینیِ عوالم هستی؛ ۳. رؤیت ظاهر، در مجالی و مظاهرِ متعدّد. بنابراین، در کاربردهای دو و سه، منظور از مشاهده، همان توحیدِ عینی و توحید علمی است؛ ۴. نفس یقین، بنابراین، از حالت یقین با اصطلاح مشاهده تعبیر می‌شود. برای نشان‌دادن مرتبۀ کمال بعضی از اولیاء از وصف مشاهد استفاده شده است. سالک پس از انجام ریاضت‌ها و مجاهدات، و پس از مرحلۀ مکاشفه، به مرحلۀ مشاهده می‌رسد.