نهضت بازگشت ادبی
نهضت بازگشت ادبی
نهضتی ادبی در مخالفت با شیوه و سبک هندی، با سرودن اشعاری به تقلید از شاعران متقدم به‌ویژه شاعران سبک عراقی. این نهضت ابتدا در اصفهان آغاز شد (قرن ۱۲ق) و شاعرانی چون سید محمد شعله اصفهانی، میرسید علی مشتاق، لطف‌علی بیگ آذربیگدلی و سید احمد هاتف اصفهانی در مخالفت با سبک هندی، دست به سرودن اشعاری به‌شیوۀ شاعران متقدم مانند سعدی و حافظ زدند. سپس، در سلطنت آقامحمدخان قاجار، عبدالوهاب نشاط اصفهانی انجمنی ادبی در همان شهر تشکیل داد و شاعران را به سرودن اشعاری به‌شیوۀ قدما، به‌ویژه سبک عراقی، تشویق کرد. تاراجِ کتابخانۀ اصفهان در حملۀ افغان‌ها و ارتباط دوبارۀ اهل ذوق با ادب کهن، رفتار پادشاهان قاجار که خود را با سلاطین غزنوی همانند می‌دانستند و از شاعران انتظار قصاید مدحی داشتند، تضعیف جامعه براثر شکست ایران از روسیۀ تزاری و انحطاط اوضاع سیاسی و اجتماعی و اقتصادی، و ضدیت با شعر سبک هندی، از عوامل مؤثر در پیدایش این نهضت بوده است. قصیده‌سرایی به سبک شاعران کهن خراسانی و عهد سلجوقی، و غزل‌سرایی به سبک عراقی و به تقلید از حافظ و سعدی، دو جریان اصلی نهضت بازگشت ادبی به‌شمار می‌روند. اگرچه با شکل‌گیری این نهضت تقلید از قدما در جامعۀ ادبی رسوخ کرد و راه را بر هر حرکتِ ادبی دیگر بست، اما از سوی دیگر این نهضت سبب شد تا گزیده‌ای از سبک‌ها و جریان‌های مهم ادبی گذشته در شعر این دوره منعکس شود، آثار ادبی کهن بازخوانی شود، و سبک‌شناسی بومی پدید آید. از دیگر شاعران برجستۀ بازگشت ادبی می‌توان میرزا محمد نصیر اصفهانی، آقا محمد خیاط عاشق اصفهانی، آقا محمد تقی صهبای اصفهانی، فتحعلی‌خان صبای کاشانی، سید حسن طباطبایی مجمر اردستانی، میرزا شفیع وصال شیرازی، میرزا محمدعلی سروش اصفهانی، میرزا حبیب‌الله قاآنی شیرازی، یغمای جندقی، فروغی بسطامی، محمود‌خان صبای کاشانی و ملک‌الشعرای بهار را نام برد.