تبریز، شهر
| تبریز، شهر | |
|---|---|
| کشور | پرونده:Flag of Iran.svg ایران |
| استان | آذربایجان شرقی |
| شهرستان | تبریز |
| جمعیت | ۱,۳۹۸,۰۶۰ نفر (۱۳۸۵ش) |
| موقعیت | ۵۲۴کیلومتری شمال غربی تهران، سر راه تهران به ترکیه و تهران به جمهوری آذربایجان |
| نوع اقلیم | معتدل مایل به سرد و نیمه‌خشک |
| برخی بناهای مهم | مسجد کبود، عمارت ربع رشیدی، ارگ علیشاه، مسجد جامع تبریز، بقعۀ سید حمزه، بقعۀ صاحب‌الامر، و استخر اِئل گُلی (شاه گلی) |
تَبریز، شهر
شهری در استان آذربایجان شرقی، مرکز اداری شهرستان تبریز و استان مذکور. در منطقه‌ای کوهستانی به فاصلۀ ۵۲۴کیلومتری شمال غربی تهران، سر راه تهران به ترکیه و تهران به جمهوری آذربایجان، قرار دارد. رود آجی‌چای (تلخه‌رود) از کنار این شهر می‌گذرد و ارتفاع آن ۱,۳۶۵ متر است. اقلیم تبریز معتدل مایل به سرد و نیمه‌خشک و میانگین حداکثر دمای آن هجده درجۀ سانتی‌گراد و معدل حداقل دمای آن ۶.۵ درجۀ سانتی‌گراد است. میزان بارندگی سالانۀ آن بالغ بر ۳۰۸ میلی‌متر و جمعیت آن ۱,۳۹۸,۰۶۰ نفر است (۱۳۸۵). از نظر جمعیت چهارمین شهر ایران (بعد از تهران و مشهد و اصفهان) محسوب می‌شود. شهر تبریز از نظر سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، صنعتی، و نظامی از اهمیت زیادی برخوردار است و از این نظر در ردیف شهر‌های درجه اول ایران جای دارد. تاریخ بنای تبریز به درستی مشخص نیست. عده‌ای از مورخین نام آن را مقتبس از واژۀ پهلوی توریز می‌دانند. بعضی ساختمان آن را به روزگار ساسانیان نسبت داده‌اند و گروهی بنای شهر را از زبیده، همسر هارون‌الرشید، می‌دانند. هنگام حملۀ اعراب مسلمان به ایران، ظاهراً روستای کوچک و گمنامی بود که در زمان سلجوقیانِ عراق و اتابکانِ آذربایجان (۵۳۱-۶۲۲ق) به‌تدریج اهمیت یافت تا جایی که قزل ارسلان آن را به پایتختی خود برگزید. در ۶۲۲ق، جلال‌الدین منکبرنی آن را اشغال کرد و مغولان در ۶۲۸ق آن را تصرف، غارت و ویران کردند. اما در زمان ایلخانان مغول بار دیگر رونق یافت. غازان خان، کلیسا‌ها و کنیسه‌های شهر را ویران و تبریز را به شهری اسلامی مبدل کرد و آن را به حد اعلای شکوه خود رساند و بناهای بسیاری در آن ایجاد کرد. امیرتیمور گورکان در ۷۸۸ق تبریز را تصرف کرد و به آن آسیب فراوان رساند. جهانشاه قراقویونلو تبریز را در ۸۳۹ق پایتخت خود قرار داد و اوزون حسن‌آق قوینلو در ۸۷۳ق آن را تصرف کرد و سپس شاه اسماعیل اول صفوی بر این شهر مسلط شد (۹۰۷ق). تبریز مدتی در تصرف عثمانی‌ها بود. شاه عباس اول صفوی عثمانی‌ها را از آذربایجان بیرون راند (۱۰۱۲ق) و بار دیگر تبریز به‌دست ایرانی‌ها افتاد. افغان‌ها پس از تصرف ایران، تبریز را به عثمانی‌ها واگذار کردند؛ اما طولی نکشید که نادرشاه افشار عثمانی‌ها را شکست داد و آنان را از آذربایجان متواری ساخت. در جنگ‌های ایران و روس، تبریز ستاد عملیاتی عباس میرزا بود. به فرمان او جَبّاخانه و کارخانۀ توپ‌ریزی در این شهر احداث شد. در ۱۲۴۳ق ارتش روس، تبریز را تصرف کرد؛ اما به‌موجب عهدنامۀ ترکمان‌چای آن‌جا را تخلیه کرد. در جنگ جهانی اول (۱۹۱۵) بار دیگر روس‌ها شهر تبریز را اشغال کردند و در ۱۹۱۸ نیز عثمانی‌ها وارد این شهر شدند و در جنگ جهانی دوم نیز مجدداً ارتش سرخ آن را تصرف کرد و به‌دنبال آن فرقۀ دموکرات در ۱۳۲۴ش آن‌جا را از تصرف دولت مرکزی ایران خارج کرد؛ اما سال بعد ناگزیر از تخلیۀ آن شد و تبریز بار دیگر به ایران بازگشت و آرامش بر آن حکمفرما شد و دوران توسعه و ترقی آن آغاز گردید. مکان‌های تاریخی و دیدنی تبریز عبارت‌اند از مسجد کبود (قرن ۹ ه )، عمارت ربع رشیدی، ارگ علیشاه، مسجد جامع تبریز، بقعۀ سید حمزه، بقعۀ صاحب‌الامر، و استخر اِئل گُلی (شاه گلی).