مسلم لیگ
مُسلِم لیگ (Muslim League)
سازمانی سیاسی‌ـ‌مذهبی، پایه‌گذاری‌شده در ۱۹۰۶ با نام مسلم لیگ همۀ هند[۱]، و با هدفِ دفاع از حقوق اقلیت مسلمان در هندوستانِ عمدتاً هندو مذهبِ زیر سلطۀ انگلستان. این سازمان در استقرار دولت مسلمان و جداگانۀ پاکستان در شبه‌قارۀ هند نقشی اساسی ایفا کرد. در ۱۹۱۶ مسلم لیگ و حزب «کنگرۀ ملی هند»، که اکثریت اعضای آن را هندوها تشکیل می‌دادند، پیمان لکنو[۲] را منعقد کردند و خواستار خودگردانی بیشتر هند با حوزه‌های انتخابیۀ جداگانۀ مسلمان و هندو شدند. اما پس از ۱۹۲۰ این سازمان‌ها از هم جدا شدند؛ کنگره روش مبارزه‌جویانه‌تری در پیش گرفت، ولی مسلم لیگ، به رهبری محمد اقبال و محمدعلی جناح، از این امر هراس داشتند که خودگردانی به سرکوب مسلمانان به دست هندوها ختم شود. زمانی که حکومت‌های ایالت‌های تحت کنترل هندوها، که از ۱۹۳۶ تا ۱۹۳۷ با رأی مردم روی کار آمده بودند، از همکاری با نمایندگان مسلم لیگ سرباز زدند، این هراس تشدید شد. مسلم لیگ، اگرچه از پشتیبانی انگلستان برخوردار بود و با حاکمیت انگلستان بر هند نظر موافق داشت، با قریب‌الوقوع‌دیدن استقلال هند استراتژی خود را تغییر داد. این سازمان در ۱۹۴۰ بر تشکیل دولت مستقل مسلمان در شبه‌قارۀ هند صحّه گذاشت. در آغازِ تشکیل پاکستان، مسلم لیگ بر صحنۀ سیاست آن کشور استیلا داشت، اما بعدها دچار انشعاب‌های مختلف شد و در ۱۹۷۰ دیگر فاقد هرگونه تأثیر سیاسی بود.