کوسه
کوسه (shark)
هر یک از اعضای راسته‌های مختلف ماهیان غضروفی[۱]، از ردۀ ماهیان غضروفی[۲]. در سراسر اقیانوس‌های جهان یافت می‌شوند. حدود ۴۰۰ گونه کوسۀ شناخته شده وجود دارد. دارای پوستی زبر و طوسی‌رنگ‌اند که با فلس‌هایی کوچک و دندان‌مانند پوشیده شده است. بدن کوسه‌ماهی‌ها در‌برابر جریان آب مقاوم است. باله‌های سینه‌ای جانبی، بالۀ پشتی مرتفع، و دم چنگالی و دارای لوپ بالایی بزرگ است. در هر طرف سر نوک تیزِ جانور، پنج شکاف آبششی مشاهده می‌شود. دندان کوسه‌ها پیوسته، و حتی قبل از تولد، می‌ریزد و جایگزین می‌شود. فاصلۀ جایگزینی دندان‌ها ممکن است هفتگی باشد. بیشتر کوسه‌ها گوشت‌خوارند و تعداد اندکی از آن‌ها به انسان حمله می‌کنند. اندازه آن‌ها متغیر است. کوسۀ سفید بزرگ[۳] Carcharodon carcharias نُه متر، و کوسۀ نهنگ‌مانند[۴] پلانکتون‌خوار بی‌آزار Rhincodon typus پانزده متر طول دارند. تعداد نسبتاً اندکی از حملات کوسه به انسان منجربه مرگ شده است. بنابه تحقیقات، حملۀ کوسه‌ها به‌منظور جست‌وجوی غذا نیست بلکه آن‌ها سعی می‌کنند رقبا را از قلمرو خود دور کنند. سالانه حدود ۱۰۰ میلیون کوسه، به ویژه کرکوسه[۵]، برای مصرف گوشت، پوست و روغن‌شان کشته می‌شوند. برخی از گونه‌ها نظیر کوسۀ سفید بزرگ، کوسۀ ببری[۶] و کوسۀ سرچکشی[۷] در معرض خطر انقراض‌اند و کشتن آن‌ها از ژوئیه ۱۹۹۱ در آب‌های ایالات متحده ممنوع شده است. گونه‌های دیگر با سهمیه‌بندی میزان صید محافظت می‌شوند. در ۱۹۹۴، کنوانسیون بین‌المللی تجارت گونه‌های در معرض خطر انقراض (CITES) موافقت کرد تا تجارت کوسه بررسی شود. بالۀ ۹۰درصد کوسه‌های صید شده را می‌‌فروشند. تقریباً همۀ آن‌ها برای تهیه سوپ در آسیا مصرف می‌شود. بسیاری از کوسه‌ها «باله‌زنی» می‌شوند. بالۀ کوسه‌های زنده جدا می‌شود و سپس کوسه را به دریا باز می‌گردانند تا بمیرد. در ۱۹۹۳، باله‌زنی در آب‌های اقیانوس اطلس، در محدودۀ ایالات متحده، و در ۱۹۹۴ در کانادا ممنوع شد. بیشتر کوسه‌ها عمری طولانی دارند و تا حدود ۳۰سالگی به سن بلوغ نمی‌رسند، همچنین این ماهی تعدادی اندک نوزاد به‌وجود می‌آورد که میزان مرگ‌ومیر آن‌ها نیز بالاست، بنابراین کوسه‌ها در‌برابر میزان بالای صید قادر به ایستادگی نیستند و در‌حال ازبین رفتن‌اند. چشم‌های کوسه‌ها فاقد تیزبینی و درک رنگ‌ها، ولی بسیار حساس به نور است. حس بویایی کوسه‌ها به‌حدی دقیق است که گنجایش ۳/۱ مغز آن‌ها به تفسیر سیگنال‌های بویایی اختصاص یافته است. کوسه از فاصلۀ یک کیلومتری خون را در آب تشخیص، و به بار الکتریکی‌ای که از دیگر جانوران خارج می‌شود پاسخ می‌دهد. طول کرکوسه Cetorhinus maxius در دریاهای معتدل به ۱۲ متر می‌رسد، این جانور فقط از جانداران دریایی تغذیه می‌کند. کوسۀ نهنگ‌مانند بزرگ‌ترین ماهی زنده است. کوسه‌ها میلیون‌ها سال بی‌تغییر مانده‌اند. کوسۀ ماقبل تاریخ مگالودون[۸] بزرگ‌ترین ماهی بوده است. طول آن ۱۷ متر، و وزن‌اش حدود ۶۵ تن بود. نسل این ماهی یک تا سه میلیون سال قبل منقرض شد. کوسه کیسۀ هوا ندارد، بنابراین همواره باید در حرکت باشد وگرنه به پایین آب فرو می‌رود. در ایران، یک گونه کوسه در آب‌های جنوبی با نام Corcharhinus leucas زیست می‌کند. این کوسه سه متر طول دارد و از ماهی تغذیه می‌کند.