قارچ
قارچ (fungus)
هریک از موجودات گروه کپک‌ها[۱]، مخمرها[۲]، زنگ‌ها[۳]، سیاهک‌ها[۴]، سفیدک[۵]، قارچ‌های خوراکی[۶]، و سمی[۷]. حدود ۷هزار گونه قارچ شناخته شده است، گرچه تخمین زده می‌شود که انواع قارچ‌ها بالغ بر حدود ۱.۵میلیون نوع باشد. قارچ‌ها را به سه علت نمی‌توان جزو گیاهان دسته‌بندی کرد: ۱) قارچ‌ها ریشه یا برگ ندارند؛ ۲) هیچ‌گونه کلروفیلی ندارند و بنابراین نمی‌توانند غذای خود را از طریق فتوسنتز بسازند؛ ۳) قارچ‌ها با هاگ[۸] تولیدمثل می‌کنند. برخی قارچ‌ها خوراکی، ولی تعدادی از آن‌ها بسیار سمی‌اند. قارچ‌ها غالباً موجب آسیب و گاهی بیماری مادۀ آلی‌ای می‌شوند که بر روی آن زندگی و از آن تغذیه می‌کنند. با این همه، از برخی قارچ‌ها برای تولید مواد غذایی و نوشابه‌ها، مثلاً انواع مخمر نانوایی و آبجو، و نیز در پزشکی، مثلاً در پنی‌سیلین[۹]، استفاده می‌کنند. قارچ‌ها یا به شکل انگل[۱۰] بر روی گیاهان یا جانوران زنده، یا به‌شکل گندرست[۱۱] بر روی مواد و بقایای مردۀ آلی زندگی می‌کنند. بسیاری از بیماری‌های مهم گیاهی را قارچ‌ها پدید می‌آورند و تعدادی از آن‌ها انسان و جانوران را نیز مبتلا می‌کنند. بیماری‌های پای ورزشکاران[۱۲]، برفک[۱۳]، و کچلی[۱۴] ازجمله بیماری‌های قارچی‌اند. درون‌رُست[۱۵]ها قارچ‌هایی‌اند که درون گیاهان زندگی می‌کنند. تقریباً همۀ گیاهان درون‌رُست دارند و برخی از آن‌ها، مثلاً علف نی، حدود ۴۰۰ گونه درون‌رست دارند. پیش از رده‌بندی قارچ‌ها در سلسله‌ای مستقل، آن‌ها را با جلبک‌ها و باکتری‌ها جزو ریسه‌داران[۱۶] به شمار می‌آورند. کپک نان و قارچ خوراکی دو نوع قارچ آشنایند. کپک نان از انشعابات بسیاری با نام میسلیوم[۱۷] تشکیل شده است که متشکل از رشته‌های نخ‌مانندی از یاخته‌ها، معروف به ریسه[۱۸]، است. قارچ‌های خوراکی اجسام میوه‌ای‌شکلی حاصل از تولیدمثل جنسی نوعی میسلیوم زیرزمینی‌اند. میسلیوم یک قارچ واقعی از تعدادی ریسه‌های درهم تنیده پدید می‌آید. وقتی قارچ آمادۀ تولیدمثل است، ریسه‌ها به شکل توده‌ای جامد و کنار هم، معروف به جسم بارده (چتر)[۱۹]، قرار می‌گیرند که معمولاً کوچک و پنهان است، ولی ممکن است بسیار بزرگ بشود. قارچ‌های خوراکی، سمی، و قارچ‌های هلالی روی تنۀ درختان همه دارای چتر بزرگ‌اند. چتر حاوی هاگ است و هاگ‌‌ها را پخش می‌کند. بیشتر گونه‌های قارچ‌ها هم از راه غیرجنسی، بدون لقاح با دیگر قارچ‌ها، و هم از راه جنسی تولیدمثل می‌کنند. قدیمی‌ترین قارچ زنده در ۱۹۹۴ یافت شد. این قارچ هاگ‌های غیرفعال[۲۰] روی علف‌های چکمه‌های یک شکارچی بود که ۵۳۰۰ سال پیش مرده، و بدنش در کوه‌های آلپ منجمد و حفظ شده بود. با گذاشتن علف‌های روی چکمه روی آگار، اجسام بارده رشد کردند. دو گونۀ Absidia Corymbifera و Chaetomium globasum در این علف‌ها تشخیص داده شدند. در ۱۹۹۲، نوعی قارچ عسلی منفرد، Armallaria ostoyae، بزرگ‌ترین موجود زندۀ دنیا شناخته شد که شبکۀ زیرزمینی ریسه‌هایش ۶۰۰ هکتار را می‌پوشانید. این قارچ در ایالت واشینگتن یافت شد و عمر آن را ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ سال برآورد کردند. در ۱۹۹۶، پژوهشگران کانادایی پروتئین کلاژن را در نوعی قارچ مخمرمانند با نام علمی Microbotryum Violaceum کشف کردند. این نخستین‌بار بود که کلاژن در یک منبع غیرحیوانی تشخیص داده می‌شد و ممکن است شاهدی بر رابطۀ بین قارچ‌ها و جانوران باشد.
قارچ در طب سنتی ایران. قارچ را در فارسی سماروغ، زماروغ و سماروخ نیز می‌نامند. در زبان عربی «فُطر» می‌گویند و در کتاب‌های طبی و داروشناسی قدیم نیز همانند کتاب الأبنیة عن الحقائق‌الأدویه تألیف ابومنصور موفق هروی همین واژه به‌کار رفته و خواص طبی آن به اختصار ذکر شده است.