عدن، شهر
عَدَن، شهر
شهر و بندری مهم بر کرانۀ دریای سرخ[۱]، در جنوب کشور یمن، با 568,700 نفر جمعیت (2003). در منتهی‌الیه شبه‌جزیرۀ عربستان، نزدیک مدخل بحر احمر واقع شده و پایتخت اقتصادی یمن به‌شمار می‌رود. اقتصاد آن بر کشتی‌رانی، پالایش نفت، و ماهی‌گیری استوار است. بعد از افتتاح کانال سوئز[۲] به‌صورت یکی از پرازدحام‌ترین مراکز سوخت‌گیری کشتی‌های عبوری از کانال سوئز درآمد. این شهر تا قرن 3پ‌م در کنترل مصر بود؛ سپس مستعمرۀ روم شد (24م) و به توالی در تصرف اتیوپی، ایران، و سپس عثمانی بود. در قرون میانی شهری مرفه و پررونق بود، اما در 1839، که بریتانیا بر آن مسلط شد، قصبه‌ای بود با 500 تا 600 ساکن عرب. پس از آن به پایگاه مهم نظامی انگلیسی تبدیل شد. کنترل اداری این شهر از طریق حکومت هند صورت می‌گرفت و وزارت مستعمرات انگلیس[۳] مسئول مسائل سیاسی آن بود. عدن از حوزۀ پرزیدنسی بمبئی[۴] جدا و به ایالتی تبدیل شد که فرماندار یا کمیسر عالی آن تحت نظارت مستقیم حکومت هند قرار داشت. در 1937، عدن دیگر بخشی از هند متعلق به انگلستان نبود و به مستعمره‌ای تحت نظارت کمیسریای عالی با خودمختاری داخلی و هیئت‌وزیران و نظام پارلمانی تبدیل شد. دولت بریتانیا با آن قراردادهای تحت‌الحمایگی داشت و به شیخ‌نشین‌های سنتی آن، از تنگۀ باب‌المندب[۵] تا مسقط[۶] در ناحیۀ زربات کمک مالی می‌کرد. عدن در 1850، به بندر آزاد تبدیل شد. در 1956 بین یمن و انگلستان بر سر آن اختلاف افتاد. عدن از 1963 تا 1967 عضو فدراسیون عربستان جنوبی[۷] بود. در 1967 پایتخت جمهوری دموکراتیک خلق یمن شد و تا 1990، زمان وحدت مجدد یمن شمالی و یمن جنوبی، این موقعیت را حفظ کرد. در 1994، یمن جنوبی، که خود را جمهوری دموکراتیک خلق یمن[۸] می‌نامید، اعلام استقلال کرد، اما با تصرف عدن به‌دست نیروهای دولتی، در ژوئیۀ همان سال، حکومت خودخواندۀ یمن جنوبی از بین رفت و عدن جزء قلمرو کشور جمهوری یکپارچۀ یمن قرار گرفت.