تورب
تورْب (peat)
(یا: زغال نارس) ماده‌ای آلی، حاصل از تجزیۀ ناکامل گیاهانی همچون خزۀ اسفاگنوم. آسیای شمالی، کانادا، فنلاند، ایرلند، و بسیاری نقاط دیگر دنیا رسوبات عظیمی از زغال نارس دارند که خشک شدهاند و از زمان‌های دور برای سوخت به‌کار می‌رفته‌اند. تورب همچنین ماده افزودنی برای حاصل‌خیزی خاک است. باتلاق‌های تورب در حدود ۹هزار سال قبل، با عقب‌نشینی یخچال‌ها، تشکیل شدند. نرخ رشد این باتلاق‌ها فقط یک میلی‌متر در سال است و بهره‌برداری بزرگ‌مقیاس از آن‌ها می‌تواند موجب تخریب باتلاق و گیاهانِ در حال رشد آن‌جا شود. تخریب باتلاق‌های تورب‌زار باعث کاهشِ ذخایر آبزیانِ آب‌های ساحلی شده است، زیرا آب‌های جاری، آهن را با غلظت بالا از این تورب‌زارها جابه‌جا می‌کنند و بر رشد پلانکتون‌ها، که غذای ماهیان‌اند، تأثیر می‌گذارند. تقریباً حدود ۶۰ درصد از زمین‌های مرطوب دنیا تورب است. در مِیِ ۱۹۹۹، کنوانسیون رامسر[۱] برای حفظ مرداب‌ها برنامه‌ای برای سازوکار تورب‌زارها عرضه کرد که براساس آن، باتلاق‌های تورب‌زار باید در مقابل صدمات گسترده محافظت شوند. در ۱۹۹۹، فقط شش درصد از باتلاق‌های تورب‌زار انگلستان سالم مانده بود و بقیه را برای استخراج تورب و فروش به مراکز باغبانی تخریب کرده بودند. در ۱۹۹۹، فقط ۶,۲۷۰ هکتار از باتلاق‌های تورب‌زار در انگلستان دست‌نخورده بودند. این میزان در اسکاتلند ۳هزار هکتار بود. تعدادی اجساد باستانی، که تصور می‌شود طی مراسمی مذهبی به‌قتل رسیده‌اند و در این باتلاق‌ها حفظ شدهاند، خصوصاً در ناحیۀ اسکاندیناوی یافت شده است. در ۱۹۸۴، انسان لیندو[۲]، متعلق به ۵۰۰پ‌م، در بریتانیا، یافت شد. تورب به‌شیوۀ سنتی با دست به قطعاتی بریده و سپس پهن می‌شود تا خشک شود. البته از ابزارهای مکانیکی نیز برای استخراج و پهن‌کردن تورب استفاده می‌کنند. بزرگ‌ترین ذخایر تورب ایرلند به‌شدت تخریب شدهاند، زیرا تقاضای تورب برای مصارف باغبانی بسیار است. باتلاق‌های تورب‌زار، در مکان‌هایی تشکیل می‌شوند که زمین در همۀ طول سال یا در اکثر سال غرقابه باشد. مقادیر کم اکسیژن در خاک موجب رشد خزه‌ها، خصوصاً خزۀ اسفاگنوم، می‌شود. این مواد به لایه‌ای از گیاهان در حال تجزیه تبدیل، و رفته‌رفته موجب تولید تورب می‌شوند.