صوفی
صوفی
(در لغت به‌معنی پشمینه‌پوش و درویش) در اصطلاح عنوان خاص کسی که به یکی از سلسله‌های تصوف پیوسته است. صوفیان، گویی از اواخر قرن ۳ق و دهه‌های آغازین قرن ۴ق، به‌صورت رسمی در جهان اسلامی پدیدار شده‌اند. در این‌که نخستین خاستگاه صوفیان کجاست و اوّلین‌بار چه کسی به این نام خوانده شد اختلاف‌ها بسیار است. پیش از اسلام، از صوفیان کهن هندو، هرچند به این نام خوانده نمی‌شدند، خبر داریم. برخی مدّعی شده‌اند که در دورۀ جاهلی نیز صوفیان در عربستان می‌زیسته‌اند. امّا در دورۀ اسلامی، گویا نخستین‌بار ابوهاشم صوفی به این نام خوانده شده است. در وجه تسمیۀ این کلمه نیز اختلاف است. گروهی برآن‌اند که صوفی را از این‌رو صوفی گفته‌اند که در مقام منزلت موجودات از نظر قرب و بُعد نسبت به حضرت حق، در صف اوّل ایستاده است. پرواضح است که این اشتقاق، از نظر لغوی، غلط صریح است. گروهی دیگر صوفی را متّصف به صفتِ صفوت دانسته‌اند، و گروهی دیگر پوشیدن صُوف (پشم) را وجه اشتقاق این کلمه دانسته‌اند (← عرفان_و_تصوف_اسلامی). برخی نیز احتمال داده‌اند که معرّب و متّخذ از سوفی/ صوفی باشد که در کلمه فیلسوفی (فلسفه) هست. در دوره‌های آغازین شکل‌گیری تصوف، صوفیان، از قواعد ساده‌ای که در عنوانِ زهد خلاصه می‌شد، تبعیّت می‌کردند. امّا رفته‌رفته قواعد اینان رو‌به تکامل نهاد و در قرون ۶ و ۷ق، مجموعه‌ای از قواعد، در میان هر کدام از سلسله‌ها پدید آمد که در قرون بعد، اندک‌اندک رنگ باخت. رابعه، قشیری، بایزید و حلاج در شمار مشهورترین صوفیانِ جهان اسلام‌اند.