سمرقند
سَمَرقَنْد
| سمرقند | |
|---|---|
| نام فارسی | سمرقند |
| نام پیشین | مرکنده |
| کشور | ازبکستان |
| ایالت | سمرقند |
| موقعیت | شرق ازبکستان، نزدیک رود زرافشان، به فاصله ۲۱۷ کیلومتری شرق بخارا |
| جمعیت | ۳۷۴,۹۰۰ نفر (۲۰۰۳) |
| تولیدات و صنایع مهم | پنبه بافی، تولید ابریشم و مواد غذایی، و علوم مهندسی |
شهری در شرق ازبکستان و مرکز ولایت سمرقند، نزدیک رود زرافشان، به فاصلۀ ۲۱۷کیلومتری شرق بُخارا. ۳۷۴,۹۰۰ نفر جمعیت دارد (۲۰۰۳). صنایع آن پنبه‌بافی، تولید ابریشم و مواد غذایی، و علوم مهندسی است. سمرقند از قدیمی‌ترین شهرهای آسیای مرکزی است و قدمت آن به هزارۀ ۳ یا ۴پم می‌رسد. ریگستان ـ مجموعه‌ای از مساجد، صحن‌های وسیع، و مدارس مذهبی مسلمانان ـ هستۀ مرکزی این شهر تاریخی را تشکیل می‌دهد. سمرقند دانشگاه نیز دارد. سمرقند سابقاً مَرکنده نام داشت و پایتخت سغدیانا (سغد)، بخشی از امپراتوری ایران، بود؛ اسکندر مقدونی در ۳۲۹پم این شهر را ویران کرد. از قرن ۸م، درپی فتوحات و اسکان اعراب، مرکز فرهنگ اسلامی شد، نخستین کارخانۀ کاغذسازی، بیرون از سرزمین چین در سمرقند تأسیس شد. در آخر قرن اول ق، خراج‌گزار والی خراسان، قتیبه ابن مسلم، بود. در قرن ۳ق بخشی از قلمرو سامانیان بود. سپس غزنویان و سلجوقیان بر آن حکومت کردند. در عهد خوارزمشاهیان، در ۶۱۷ق، چنگیزخان آن را ویران کرد. سمرقند، در ۷۷۱ق، پایتخت امپراتوری تیمور لنگ، فرمانروای مغول شد و مقبرۀ او در این شهر قرار دارد. سمرقند زمانی از شهرهای مهم جادۀ ابریشم به‌شمار می‌رفت. تیمورلنگ دستور ساخت چندین بنای زیبا، ازجمله رصدخانۀ الغ بیگ و مسجد بی‌بی خانم، را صادر کرد. از آن پس، این شهر تحت کنترل ازبک‌ها و امرای بُخارا بود؛ در قرن ۱۸ اهمیت خود را از دست داد و متروکه شد. روس‌ها در ۱۸۶۸ آن را اشغال کردند؛ در ۱۸۷۴ جزو قلمرو خانات بخارا شد. از ۱۹۲۶ تا ۱۹۳۰ پایتخت جمهوری شوروی سوسیالیستی ازبکستان بود. این شهر در ادبیات فارسی جایگاهی ویژه دارد.