جانوران امریکای جنوبی

جانوران اِمریکای جنوبی South American fauna

قبل از بالا آمدن باریکۀ پاناما و ایجاد پل خشکی بین امریکای شمالی و جنوبی، این دو بخش میلیون‌ها سال از یکدیگر جدا بودند. جدایی طولانی، امکان تکامل جانوران قدیمی امریکای جنوبی را، بدون رقابت، فراهم آورد. این امر همچنین تنوع فوق‌العادۀ جانوران امریکای جنوبی را نیز توجیه می‌کند. هرچند بسیاری از گونه‌های باستانی به‌سبب عدم توانایی رقابت با گونه‌های مهاجر شمالی یا به‌سبب انقراض وسیع پلیوستوسن از میان رفتند؛ برخی دیگر به حیات خود ادامه دادند. بازمانده‌ها عبارت‌اند از برخی از کیسه‌داران، که به‌جز امریکای جنوبی فقط در قارۀ استرالیا یافت می‌شوند؛ و بی‌دندانیان، شامل تنبل‌ها، آرمادیلوها، و مورچه‌خوارها. بسیاری از گونه‌ها، چه گونه‌های باستانی و چه گونه‌های معاصر، به حد غیرمعمول تنوع یافته‌اند. این موضوع مخصوصاً در مورد جوندگان، خفاش‌ها، نخستیان و بسیاری از پرندگان، ماهی‌ها، و بی‌مهرگان صادق است. این گروه‌ها انشعابات سازشی و همگرایی‌های تکاملی را چنان نشان می‌دهند که مشابه آن در هیچ کجا دیده نمی‌شود. نتیجۀ آن فراوانی نابرابر در انواع حیات این ناحیه است. عامل دیگری که اجازۀ تنوع زیستی استثنایی را می‌دهد، استقرار عوارض جغرافیایی به‌شکلی ویژه است که در آن جنگل‌های پرآب استوایی، توندرای آلپی، علف‌زارهای پست، جلگه‌های مرتفع و سرد، بیابان‌های سوزان، و رشته‌کوه‌های پوشیده از برف در نزدیکی هم قرار گرفته‌اند. پستانداران این منطقه عبارت‌اند از کاپی‌بارا، بزرگ‌ترین جوندۀ زنده؛ سه گونه خوک خرطوم‌دار که نزدیک‌ترین خویشاوندان‌شان در آسیای جنوب شرقی یافت می‌شوند؛ ویکونا (شتر بی‌کوهان)؛ لامای وحشی گواناکو، از اخلاف شترهای قدیمی در دنیای جدید، خویشاوندان این شترهای بی‌کوهان با نام لاما و آلپاکا کاملاً اهلی شده‌اند. نخستیان، که تمام آن‌ها درخت‌زی‌اند عبارت‌اند از: میمون‌های زوزه‌کش پر سر و صدا، میمون‌های عنکبوتی پابلند، و مارموست کوچک و میمون‌های دندان‌گرازی. همچنین میمون شب، با نام علمی Aotus Trivirgatus، تنها میمون حقیقتاً شب‌زی است. تخصص‌یافتن برای زندگی بر روی درخت در بسیاری از گونه‌ها با تکامل دم‌گیرنده مشخص می‌شود که به‌مثابه دست و پای پنجم و پنجه عمل می‌کند. این تنها نخستیان نیستند که دم‌گیرنده دارند؛ کینکاجو یکی از دو گوشت‌خواری است که دارای دم‌گیرنده است؛ به علاوه یک نوع تشی با دم‌گیرنده نیز وجود دارد. پنج گونۀ خانواده تنبل منحصربه امریکای جنوبی‌اند؛ این جانوران آن چنان برای زندگی، به‌صورت آویزان و سر و ته بر روی درختان سازش یافته‌اند که راه‌رفتن روی زمین برای آن‌ها تقریباً غیرممکن است. در ۱۹۹۹ گونۀ جدیدی از جوندگان در استان توکومان آرژانتین کشف شد. این گونه با طول ۷ سانتی‌متر، کوچک‌ترین موش علف‌زار از جنس Akodon (آکودون) است، که جانورانی زمین‌زی‌اند و از دانه و میوۀ گیاهان و نیز از بی‌مهرگان تغذیه می‌کنند. نام علمی این گونۀ تازه کشف شده Akodon aliquantulus است. خفاش‌های خون‌آشام، تنها پستانداران انگل دنیا، در گستره‌ای از مکزیک تا آرژانتین یافت می‌شوند. پستانداران شکارچی عبارت‌اند از: روباه خاکستری، گرگ یال‌دار ساکن در علف‌زارهای معتدله، شیر کوهی، گربۀ دشتی و جگوار. آمازون رودخانه‌ای عظیم و با حرکت آهسته است که به همراه سرشاخه‌هایش دارای تنوع جانوران آبی پیچیده‌ای است. ماهی‌ها گروهی از انواع بسیار تخصص یافته‌اند که در بین آن‌ها ماهی الکتریکی، ماهی شش‌دار، ماهی‌های کوچک پیرانا، و بزرگ‌ترین ماهی شکارچی آب شیرین، آراپایمای گوشت‌خوار دیده می‌شود که تا ۹۰ کیلوگرم وزن دارد. دلفین گوشت‌خوار رودخانه‌ای و گاو دریایی (ماناتی)، پستانداران گیاه‌خوار دریایی‌اند که به زندگی در آب شیرین سازش یافته‌اند. مارهای ساکن اطراف و داخل رود عبارت‌اند از: آناکوندا (نوعی مار بوآ) و انواع مارهای بوآ و خزندۀ دیگری با نام کایمن (نوعی تمساح) که برای پوستش شکار می‌شود. در فصل آشیانه‌سازی، لاک‌پشت‌های رودخانه آرائو با نام علمی Podocnemis expansa در امتداد آمازون و اورنوکو تجمع می‌کنند. در گذشته تعداد آن‌ها به قدری زیاد بود که راه عبور قایق‌ها را سد می‌کردند. اما بر اثر شکار افراد بالغ این نوع برای استفاده از گوشت و تخم‌های آن‌ها اکنون جزء گونه‌های تحت حفاظت‌اند. در امتداد ساحل غربی، آب‌های سردِ جریانِ اقیانوسی پرو با آب‌های غنی از مواد مغذی برآمده از اعماق اقیانوس آرام برخورد می‌کند. این پدیده شرایط ایده‌آل پلانکتون‌ها است که خود غذای دستجات بی‌پایان ماهی‌ها، مخصوصاً ماهی‌های کولی‌اند، بدین ترتیب این ناحیه به پربارترین منطقۀ شیلاتی جهان تبدیل شده است. این «سفرۀ پرنعمت زیستی» فک‌های دریایی، شیرهای دریایی و دستجات عظیم پرندگان دریایی، ازجمله قره‌قاز، پلیکان و غازهای شمالی، را تغذیه می‌کند. یک‌چهارم کل گونه‌های پرندگان جهان در امریکای جنوبی یافت می‌شوند. بسیاری از انواع بومی این پرندگان گونه‌های مشابهی در سایر قاره‌ها ندارد. این پرندگان تنوع زیادی دارند. از جمله: ریای فاقد قدرت پرواز که ساکن علف‌زارهای بدون درخت است و کندر آند، بزرگ‌ترین پرندۀ شکاری زنده. در جنگل‌های بارانی این منطقه، طوطی‌های دم‌بلند، توکان‌ها، و پرندگان شهدخوار، با نام مرغ مگس، زندگی می‌کنند. بزرگ‌ترین عقاب جهان، عقاب هارپی، با نام علمی Harpia Harpyja، در نواحی جنگلی دور افتاده زندگی می‌کند. طعمۀ این پرنده پستانداران درخت‌زی، از قبیل تنبل‌ها و میمون‌ها، و نیز پرندگان بزرگ‌اند. به همان نسبت که زندگی جانوری در امریکای جنوبی بسط و توسعه یافته است، استفاده بی‌حد و مرز از این منطقه نیز مضر بوده است. از میان گونه‌های دریازی، جمعیت جانوران خزدار به‌سختی آسیب دیده‌اند. فک خزدار امریکای جنوبی که زمانی به تعداد میلیونی یافت می‌شد، بر اثر شکار تقریباً منقرض شده است. اخیراً تمساح امریکایی نیز بر اثر شکار مخفی در شرف انقراض است. استفاده وسیع از علف‌زارها برای چرای احشام، استفاده از منابع جنگل‌های بارانی، و فشار بی‌رحمانۀ شکار، آثار مهلکی بر جانوران بومی امریکای جنوبی دارد.

---