امام زین العابدین
امام زین‌العابدین (ع) (مدینه ۳۸ـ همان‌جا ۹۵ق)
(نیز ملقّب به سیّدالسّاجدین و سجاد) شهرت و لقب ابومحمد علی بن حسین بن علی، امام چهارم از امامان دوازده‌گانۀ شیعیان، و ششمین معصوم از چهارده معصوم. امام سجاد (ع) دورۀ کودکی خود را در مدینه گذراند و حدود دو سال از خلافت جدش امام علی (ع) را درک کرد و پس از آن دَه سال شاهد حوادث دورۀ امامت عمویش امام حسن (ع) بود. پس از شهادت امام حسن (ع)، در دورۀ امامت پدرش امام حسین (ع) در کنار او بود. در محرم ۶۱ق، همراه با فرزندش محمد باقر (ع)، در جریان قیام و شهادت پدرش در واقعۀ کربلا حضور داشت. آن حضرت در روز عاشورا بیمار و بستری بود و به‌همین‌سبب دشمن از کشتن او چشم پوشید. نقش عمدۀ امام سجاد (ع) در نهضت عاشورا، پیام‌رسانی خون شهیدان کربلا و حفظ دستاوردهای آن از تباه‌شدن و تحریف بود. این رسالت، در قالب ایراد خطبه‌ها توسط آن حضرت و عمه‌اش زینب (س) انجام گرفت. پس از شهادت امام حسین (ع) که امامت شیعیان به او رسید، همراه با دیگر اسیران کربلا به کوفه و از آن‌جا به شام برده شد. در کاخ یزید خطبۀ بسیار مهمی ایراد کرد. سخنان امام در بارگاه یزید، چنان یزید را به‌خشم آورد که دستور کشتنش را داد، ولی حضرت زینب (س) مانع از آن شد. یزید که حضور اهل بیت را در شام مایۀ رسوایی خود می‌دید، به‌سرعت آن‌ها را به مدینه فرستاد. امام در مدینه از هر فرصتی برای زنده‌کردن یاد قیام کربلا و نشر معارف شیعه بهره برد و شاگردان برجسته‌ای مانند ابوحمزۀ ثمالی و ابوخالد کابلی را تربیت کرد، و آنان نیز معارفی را که از آن حضرت کسب می‌کردند، در میان شیعه رواج می‌دادند و از این راه تشیع گسترش فراوانی یافت. در ۶۳ق آن‌گاه که امام در مدینه بود، مردم مدینه بر یزید شوریدند و اعضای خاندان بنی‌امیه را در مدینه محاصره کردند. مروان بن حکم از امام سّجاد خواست که خانوادۀ وی را نزد خود پنهان کند؛ آن حضرت با جوانمردی پذیرفت و خانوادۀ خود را با حرم مروان به ینبع فرستاد. امام در مدینه بسیار مورد احترام بود و همگان به بزرگ‌منشی، خوش‌خلقی، علم و پرهیزکاری آن حضرت اذعان داشتند. امام زین‌العابدین پس از ۳۵ سال امامت، با دسیسۀ ولید بن عبدالملک به‌شهادت رسید و در قبرستان بقیع به‌خاک سپرده شد. آن حضرت از همسران خود فرزندان بسیار داشت که معروف‌ترین آن‌ها امام محمد باقر (ع) و زید بن علی بودند. امام سجاد (ع) به زهد، حلم و پارسایی، و دستگیری از فقیران و نیازمندان شهرت داشت. امام را سجاد (به‌معنی بسیار سجده‌کننده) و ذوالثفنات (ثفنه به‌معنی پینۀ زانو و سینۀ شتر است) می‌گفتند، زیرا زانوها و دیگر سجده‌گاه‌های آن حضرت به‌سبب سجده‌های زیاد پینه بسته بود. او فاضل‌ترین و دانشمندترین مرد زمان خود بود. ازجمله آثار او صحیفۀ سجادیه و رسالۀ حقوق است. صحیفۀ سجادیه مشتمل بر ۵۷ دعا دربارۀ دقیق‌ترین معارف الهیه است و به زبور آل محمد لقب گرفته است. رسالۀ حقوق نیز رساله‌ای در قواعد و اخلاقیات فردی و اجتماعی مشتمل بر ۵۰ حق است که رعایت آن‌ها ضروری است. تاکنون شروح مفصل و متعددی بر صحیفۀ سجادیه و رسالۀ حقوق نوشته شده است.