بورگونی

بورگونی (تاریخ)(Burgundy)

(یا: بورگوندی) مملکتی باستانی در دره‌های دو رود رون و سون در شرق فرانسه و جنوب‌غربی آلمان. بخشی از آن سرزمین در بورگونی کنونی واقع است. بورگونی، که قوم بورگونی توتونی (ح ۴۴۳م) در آن سکنی گزیدند، در ۵۳۴م زیر سلطۀ فرانک‌ها و منطقۀ مهمی در تاریخ منطقۀ شمال‌ غربی اروپا در قرون وسطا بود. بورگونی، که در فاصلۀ قرن ۹ تا ۱۱م بین گروه‌هایی تقسیم شده بود، عبارت بود از یک دوک‌نشین در غرب (بورگونی کنونی)، که قلمرو شاهان کارولنژیان فرانسه بود، و یک کنت‌نشین متعلق به قلمرو امپراتوری مقدس روم. دوک‌نشین را روبر پرهیزکار، شاه فرانسه از سلسلۀ کاپِسیَن، در ۱۰۰۲م تصاحب کرد و تا ۱۳۶۱م مهم‌ترین و وفادارترین تیول قلمروی فرانسه بود. دوک‌نشین و کنت‌نشین در ۱۳۴۸م مجدداً متحد شدند و در قرن ۱۵ این منطقۀ ثروتمند مرکز درخشان فرهنگ درباری اروپا بود. با مرگ دوک شارلِ دلیر در ۱۴۷۷م، دوک‌نشین به فرانسه منضم شد. با تجزیۀ مملکت فرانک‌ها در ۵۶۱م، بورگونی مستقل شد و تحت سلطۀ شاهان مروونژیان فرانسه درآمد. درپی انعقاد پیمان وردن، در ۸۴۳م، این سرزمین بین ممالک غربی و مرکزی کارولنژیان تقسیم شد. بوزو، کنتِ وین، در ۸۷۷م خود را فرمانروای کل بورگونی اعلام کرد، اما فرانسه ناحیه‌ای از بورگونی واقع در غرب سون را حفظ کرد و آن منطقه به دوک‌نشین بورگونی تبدیل شد. بورگونی علیا (ترانسژوران) در دوران زمامداری رودولف اول، شاه آلمان از سلسلۀ وِلف، در ۸۸۸م مستقل شد و بورگونی سفلا (پرووانس کنونی) برای بوزو و جانشینانش باقی‌ماند. اما این دو ناحیه را رودولف دوم، در ۹۱۲م، مجدداً متحد کرد و در ۱۰۳۳م، در دوران فرمانروایی کنراد دوم، مملکت بورگونی به امپراتوری مقدس روم منضم شد. کثرت فرانسوی‌زبانان این منطقه دامنۀ قدرت امپراتوران را محدود می‌کرد و قدرت محلی، بیشتر در دست کنت‌های ماکون بود. رونوی سومِ ماکونی موفق شد در ۱۱۵۶م مقام «کنتِ آزاد» (فرانک کونت) ناحیۀ خودمختار بورگونی علیا را از آن خود کند و وجه‌تسمیۀ نام فعلی منطقه، یعنی فرانش ـ ‌کنته، نیز همین است. کنت آزاد، اوتوی چهارم، به‌سبب دیون بسیار، کنت‌نشینش را طی پیمان‌هایی در ۱۲۹۱م و ۱۲۹۵م به فیلیپ چهارم، شاه فرانسه، واگذار کرد. در همین اثنا، دوک‌نشین بورگونی، که در تسلط سلسلۀ کاپِسیَن بود، نظام فئودالی قدرتمندی برپا کرد که شهرهایی روبه رشد، و تجارتی پررونق و خاندان‌های مذهبی ذی‌نفوذی مانند کلونی و سیتو داشت. با مرگ فیلیپِ رووری، آخرین دوک کاپِسیَن، (۱۳۶۱م) دوک‌نشین نصیب شاه ژان دوم والوایی، کنت آزاد دربار فلاندر، شد. دوک‌های والوایی اِنو را در ۱۴۲۸م، برابانت و لیمبورگ را در ۱۴۳۰م و لوکزامبورگ را در ۱۴۴۳م تصاحب کردند. هلند، که اقتصاد پیشرفته‌ای داشت، دوک‌نشین را صاحب ثروتی هنگفت کرد و، به‌جای نقطه‌ای در سرزمین‌های باستانی جنوب، همین‌جا مرکز بورگونی جدید شد. وجود عداوتی دیرین با دوک اورلئان و هواداران آرمانیاکیاش موجب قتل ژان بی‌باک در ۱۴۱۹م و درگیرشدن بورگونی در جنگ صدساله، به‌منزلۀ متحد انگلیسی‌ها، شد تا این‌که با انعقاد پیمان آراس مجدداً آشتی با فرانسه برقرار شد و هلند و پیکاردی به دوک‌نشین منضم شدند. شارل دلیر، برای پیوند بخش‌های شمالی و جنوبی دوک‌نشین، لورن را در ۱۴۷۵م فتح کرد. پس از مرگ او، در ۱۴۷۷م، نِوِر، رِتل و پیکاردی را به تصرف فرانسه درآورد، اما فرانش‌کنته، لوکزامبورگ، لیمبورگ، و هلند نصیب ماکسیمیلیان اول هابسبورگی شد که همسر ماری، دختر شارل، بود. ادعاهای فرانسه درخصوص این اراضی از ۱۴۹۳م درگیری‌هایی را به‌همراه داشت که با انعقاد پیمان نایمگن در ۱۶۷۸ پایان یافت.