سوریه
سوریِه (Syria)
موقعیت. جمهوری سوریه در آسیای غربی و در ساحل شرقی دریای مدیترانه جای دارد. از شمال به ترکیه، از شرق و جنوب شرقی به عراق، از جنوب به اردن، و از غرب به رژیم اشغالگر قدس و لبنان و دریای مدیترانه محدود شده است. مساحت این کشور ۱۸۵,۱۸۰ کیلومتر مربع و شهر دمشق پایتخت آن است.
سیمای طبیعی. کشور سوریه عمدتاً از پهن‌دشت‌ها و بیابان‌های وسیع تشکیل شده و رودخانۀ فرات[۱] چشمگیرترین عارضۀ آن است. صحرای سوریه (بادیةالشام) نواحی جنوبی آن را فراگرفته است و ارتفاعات نه چندان بلند جبل‌النصیریه، استان‌های ساحلی لاذقیه و طرطوس را از دیگر نواحی این کشور جدا می‌کند. مرزهای شمالی آن به کوه‌پایه‌های جنوبی کشور ترکیه منتهی می‌شود و کوه‌های جبل‌الشرقی[۲]، در جنوب غربی کشور، لبنان را از سوریه جدا می‌سازد. بلندترین نقطۀ کشور، جبل‌الشیخ با ارتفاع ۲,۸۱۴ متر، در همین ارتفاعات و در ۴۵کیلومتری جنوب غربی دمشق جا دارد. از ارتفاع کوه‌های جبل‌الشرقی رو به خاک سوریه رفته‌رفته کاسته می‌شود و به تپه‌هایی با نام ارتفاعات جولان ختم می‌شود. رودخانۀ فرات، طولانی‌ترین و مهم‌ترین رود سوریه که از کوه‌های مرکزی و شرقی ترکیه سرچشمه می‌گیرد، در شهرک مرزی جرابولوس[۳] به خاک سوریه وارد می‌شود و ضمن عبور از دریاچۀ سد حافظ‌اسد به‌سوی جنوب شرقی جریان می‌یابد. این رودخانه در شمال شهرک میادین با نهر خابور[۴] درمی‌آمیزد و در شهر مرزی ابوکمال به خاک عراق وارد می‌شود. اراضی شمالی رود فرات را الجزیره می‌نامند. رودخانۀ اورونتس[۵] (نهرالعاصی) در غرب سوریه، با طول ۵۷۱ کیلومتر، دومین رود بزرگ این کشور است که از درّۀ بقاع واقع در کشور لبنان و نزدیک شهر بعلبک سرچشمه می‌گیرد و به‌سوی شمال جریان می‌یابد. این رود پس از عبور از شهرهای حُمْص[۶] و حَماه[۷] به خاک ترکیه وارد می‌شود و در شهر ساحلی صمان طاغ[۸] به دریای مدیترانه می‌ریزد. سوریه به چهارده استان یا محافظه تقسیم می‌شود و شهرهای مهم آن عبارت‌اند از دمشق، حَلَب، حُمص، حَماة، دِیراَلزور، و اِدلِب[۹]. لاذقیه و طَرطوس نیز بندرهای مهم این کشورند. اقلیم سوریه مدیترانه‌ای خشک است. تابستان‌های آن بسیار گرم و زمستان‌هایش ملایم و نسبتاً مرطوب است. بیشترین بارندگی در نواحی ساحلی و غرب جبل‌النصیریه روی می‌دهد و ماه‌های شهریور تا اردیبهشت فصل بارندگی آن است که مقدار آن هر سال متغیّر است. میانگین دمای شهر دمشق در دی‌ماه ۳.۴ درجۀ سانتی‌گراد، در تیرماه ۲۵.۲ درجۀ سانتی‌گراد، و میانگین بارندگی سالانۀ آن ۲۱۷میلی‌متر است. خار بیابان، آن هم به‌صورت پراکنده و تُنُک، پوشش صحراهای سوریه و دشت‌های شرقی است و پوشش نواحی غربی گیاهان خاص نواحی خشک مدیترانه‌ای است. ارتفاعات این کشور را نیز جنگل‌هایی نه چندان انبوه پوشانده‌اند. آهو، موش دوپا (جربوع)، بُزمَجه، مارمولک و خزندگانی چون مار حیات وحش نواحی دور دست شرقی را تشکیل می‌دهد و ارتفاعات غربی پناهگاه خوک وحشی، گرگ، گورکن، جوجه تیغی، روباه، شغال، انواع پرندگان آوازخوان و امثال آن است.
اقتصاد. با این‌که بعد از جنگ جهانی دوم، برنامه‌های سوریه بر توسعۀ صنعت استوار شده است مع‌الوصف کشاورزی هنوز رکن اصلی اقتصاد آن را تشکیل می‌دهد. کشاورزی در این کشور عمدتاً به نواحی ساحلی مدیترانه، کرانه‌های فرات و نهرالعاصی، و نهر خابور منحصر است و کشاورزی دیم نیز اعتبار و اهمیت دیرین خود را همچنان حفظ کرده است. پنبه عمده‌ترین محصول صادراتی سوریه محسوب می‌شود و چغندرقند، عدس، زیتون، مرکبات، غلات، توتون و تنباکو از دیگر فرآورده‌های کشاورزی آن به‌شمار می‌آیند. گوسفند، بز، شتر و چهارپایان دیگر در چراگاه‌هایی پرورش می‌یابند که به‌طور مصنوعی و با جمع‌آوری آب باران به‌شیوۀ سنتی آبیاری می‌شوند. منابع زیرزمینی سوریه متنوع است و الکتریسیته آن به‌شیوۀ برقابی و با استفاده از آب رودخانه‌های فرات و نهرالعاصی تأمین می‌شود. برقِ بخشی از نیروگاه‌های حرارتی آن نیز با سوخت نفت و گاز وارداتی تولید می‌شود. موتورهای الکتریکی، کنتور آب، یخچال، فرش، منسوجات، مواد غذایی، و لوازم مهندسی بخشی از فعالیت‌های صنعتی سوریه را تشکیل می‌دهند. میزان تولید الکتریسیتۀ سوریه ۱۷.۵میلیارد کیلووات ساعت، و سرانۀ مصرفی آن ۸۳۸ کیلووات ساعت است. ذخایر نفتی این کشور ۲,۵۰۰میلیون بشکه و ذخیرۀ گاز آن ۲۳۵میلیارد متر مکعب است. تولید و بهره‌برداری از نفت آن به ۲۲۰میلیون بشکه نفت می‌رسد. فسفات، نمک، ژیپس، سرب، مس، آنتیموان، نیکل، و کرم از کانی‌های این کشورند. مساحت جنگل‌های سوریه ۲۱۹هزار هکتار (۱.۲ درصد از مساحت کل کشور)، و تولید چوب آن ۵۰هزار متر مکعب است.
حکومت و سیاست. نوع حکومت سوریه جمهوری چندحزبی با یک نهاد قانون‌گذاری با نام مجلس‌الشعب است. این نهاد ۲۵۰ نماینده دارد که برای مدت چهار سال انتخاب می‌شوند. رئیس‌جمهور کشور با آرای مجلس، برای مدت هفت سال و با تأیید مردم، از راه همه‌پرسی، انتخاب می‌شود. در انتخابات دهم ژوئیه سال ۲۰۰۰، بشار اسد به‌سمت ریاست‌جمهوری سوریه انتخاب شد.
مردم و تاریخ. جمعیت سوریه ۲۳,۶۹۵,۰۰۰ نفر (۲۰۱۰) و تراکم نسبی آن ۱۲۸ نفر در کیلومتر مربع است. رشد سالانۀ جمعیت این کشور ۲.۳ درصد است و ۹۰ درصد از جمعیت آن را اعراب تشکیل می‌دهند. ۸۶ درصد از مردم این کشور مسلمان و ۵۲.۲ درصد از آنان شهرنشین‌اند و زبان رسمی آنان عربی است. سوریه از روزگار باستان سر راه بازرگانی و نظامی مدیترانه و بین‌النهرین قرار داشت و مدت‌ها بخشی از امپراتوری بابل و آشور بود. در روزگار هخامنشیان جزئی از امپراتوری ایران شد و سپس به تصرف اسکندر مقدونی درآمد و در قلمرو جانشینان او قرار گرفت. در ۶۴پ‌م به یکی از استان‌های روم باستان مبدل شد و در ۳۹۵م به امپراتوری روم شرقی پیوست. در ۶۳۴م/۱۳ق به تصرف اعراب مسلمان درآمد. در روزگار اُمویان اسلام به آن‌جا راه یافت و شهر دمشق به مرکز سیاسی و فرهنگی جهان اسلام مبدل شد. در قرن ۱۱م/۵ق در تملک ترکان سلجوقی قرار گرفت و به یکی از صحنه‌های جنگ‌های صلیبی میان مسلمانان و مسیحیان تبدیل شد. در ۱۱۸۷م/۵۸۳ق به اشغال صلاح‌الدین ایّوبی درآمد و ایوبیان تا ۱۵۱۶م/۹۲۳ق بر آن فرمانروایی کردند و سپس ترکان عثمانی بر آن استیلا یافتند. پس از جنگ جهانی اول (۱۹۲۰) تحت قیمومت فرانسه و در جنگ جهانی دوم تحت کنترل دولت ویشی فرانسه قرار گرفت؛ پس از آن به اشغال نیروهای مشترک فرانسه و انگلستان درآمد. در ۱۹۴۶، پس از جنگ جهانی دوم، به استقلال رسید. تا ۱۹۵۸ دولت‌های کودتا یکی پس از دیگری بر آن فرمان راندند. از ۱۹۵۸ تا ۱۹۶۱ به مصر پیوست و جمهوری متحدۀ عربی را تشکیل داد. در ۱۹۶۱ حزب سوسیالیستی بعث زمام امور را در دست گرفت و طی جنگ اعراب و رژیم اشغالگر قدس (۱۹۶۷) آسیب بسیار دید و رژیم اشغالگر قدس تپه‌های جولان را اشغال کرد. در نوامبر ۱۹۷۰، حافظ اسد، از حزب بعث، زمام امور کشور را دردست گرفت و تا زمان مرگش، (ژوئن سال ۲۰۰۰) بر سوریه حکومت کرد. پس از او فرزندش، بشار اسد، به ریاست‌جمهوری سوریه انتخاب شد.