فریغونیان
فَریغونیان
(یا: آلِ فریغون) دودمان کوچکی از فرمانروایان ایرانی که از حدود ۲۷۹ تا ۴۰۱ق بر گوزگان یا جوزجان (امروزه در شمال افغانستان) و پیرامون آن حکم راندند. این فرمانروایان در بیشتر دورۀ حکومت خود دست‌نشاندۀ سامانیان بودند و سرانجام دولت ایشان به‌دست سلطان محمود غزنوی برافتاد. به گفتۀ نویسندۀ حدودالعالم (۳۷۲ق) که به ابوالحارث محمد بن احمد، از فرمانروایان دودمان فریغونی هدیه شده، پادشاهان گوزگانان از فرزندان فریدون، پادشاه افسانه‌ای ایران، بوده‌اند. برخی پژوهشگران نیز پادشاهان افریغی را که در خوارزم حکومت می‌کرده‌اند، با فریغونیان گوزگان مرتبط می‌دانند. از آغاز پادشاهی این دودمان آگاهی روشنی در دست نیست. طبری در ذکر رخدادهای ۹۰ق از گوزگانی (شاه گوزگان) نام برده و از همکاری او با طرخان در‌برابر قتیبۀ بن مسلم باهلی، حاکم خراسان، یاد کرده است. ابن خردادبه، به حاکم گوزگان لقب «گوزگان خدا» داده که احتمال می‌رود از نیاکان فریغونیان باشد. اما نخستین نویسنده‌ای که فصل جداگانه‌ای از کتاب خود را به این دودمان اختصاص داده، ابونصرعتبی، مؤلف تاریخ یمینی، است. وی تنها نام دو تن از فرمانروایان این دودمان را آورده و می‌افزاید که در سراسر روزگار فرمانروایی سامانیان ولایت گوزگان در دست فریغونیان بوده است. احمد بن فریغون که دورۀ حکومتش در حدود ۲۷۹ق آغاز شده، نخستین فرمانروایی است که نام او در منابع یاد شده است و از پایان زندگی وی نیز آگاهی در دست نیست. در ترتیب و نام کسانی که پس از او به فرمانروایی گوزگان دست یافته‌اند، اختلاف است. بنابر آنچه در حدودالعالم آمده، پس از احمد بن فریغون پسرش ابوالحارث محمد به فرمانروایی رسید (اواسط قرن ۴ق)، اما عتبی نامی از او نبرده است. پس از این دوره، به گفته عتبی، ابوالحارث احمد بن محمد و سپس پسرش ابونصر احمد یا محمد ( ـ۴۰۱ق) به پادشاهی رسیدند. از سرنوشت افراد این دودمان پس از مرگ ابونصر فریغونی آگاهی روشنی در دست نیست و با مرگ وی باید فرمانروایی ایشان را پایان یافته دانست. چون ابونصر درگذشت، سلطان محمود غزنوی فرزند خود، محمد را که داماد ابونصر نیز بود، به‌جای او، به فرمانروایی گوزگان برگماشت. فرمانروایان فریغونی دانش دوست و فرهنگ‌پرور و حامی دانشمندان بودند.