قلب
قلب (heart)
اندامی ماهیچه‌ای. با انقباض منظم خون را با فشار در بدن جانوران دارای دستگاه گردش خون[۱] به جریان می‌اندازد. کرم‌های حلقوی[۲] و بعضی از بی‌مهرگانِ[۳] دیگر دارای قلب‌های ساده‌ای‌اند شامل بخش‌های ضخیم‌شده‌ای از رگ اصلی، که منظماً نبض دارند. کرم خاکی[۴] دَه قلب از این گونه دارد. مهره‌داران[۵] یک قلب دارند. قلب ماهی دوحفره‌ای است. دهلیز[۶] با دیواره‌ای نازک، که زمانی به آن گوشک[۷] می‌گفتند، برای دریافت خون باز می‌شود و بطن[۸] با دیواره‌ای ضخیم خون را به بیرون تلمبه می‌کند. دوزیستان[۹] و بیشتر خزندگان[۱۰] دو دهلیز و یک بطن دارند. پرندگان[۱۱] و پستانداران[۱۲] دو دهلیز و دو بطن دارند. ضربان قلب را دستگاه عصبی غیرارادی[۱۳] و مرکز کنترل داخلی[۱۴] یا ضربان‌ساز[۱۵]، یعنی گرۀ سینوسی دهلیزی[۱۶]، کنترل می‌کند. قلب انسان کم‌وبیش مخروطی‌شکل است و درون قفسه سینه، پشت استخوان جناغ، بالای دیافراگم، و بین دو ریه واقع شده است. سطح پشتی و شکمی آن مسطح است. در حالت سلامت، اندازۀ قلبِ هر کس به اندازۀ مشت بستۀ اوست. اندازۀ قلب با وزن، سن، جنس، و میزان سلامتی شخص تغییر می‌کند. گنجایش آن در نوزادان حدود بیست سانتی‌متر مکعب و در نوجوانان ۱۵۰ تا ۱۶۰ سانتی‌متر مکعب است. قلب ورزشکاران معمولاً کمی بزرگ‌تر از قلب افراد عادی است. قلب زنان گنجایش کمتری دارد. و از قلب مردان سبک‌تر است. پستانداران دستگاه گردش خون مضاعف[۱۷] دارند. در این حالت، قلب به دو نیمه تقسیم می‌شود و هر نیمه به‌صورت تلمبۀ جداگانه‌ای عمل می‌کند. یک سَمْتِ قلب خون را به شُشْ‌ها تلمبه کرده و به قلب باز می‌گرداند. سَمْتِ دیگر خون را به همۀ قسمت‌های بدن می‌فرستد و بدن خون را به قلب باز می‌آورد.
چرخۀ قلبی. این چرخه شامل اتفاقات متوالی در طول یک گردش کامل، حاصل از یک ضربان قلب، است. در قلب انسان دو دهلیز هم‌زمان منقبض می‌شوند. به‌دنبال آن توقفی کوتاه وجود دارد و سپس، دو بطن منقبض می‌شوند. سپس همۀ قلب برای زمان طولانی‌تری استراحت و توقف می‌کند. مرحلۀ انقباض سیستول[۱۸] و مرحلۀ استراحت بعد از آن را دیاستول[۱۹] می‌نامند که در شرایط عادی ۷۰ تا ۸۰ بار در دقیقه تکرار می‌شود. زمانی که دو دهلیز منقبض می‌شوند، خون از داخل آن‌ها به بطن‌ها که در حالت استراحت‌اند می‌ریزد تا پر شوند. طی این مدت، دریچه‌های بین دهلیزها و بطن‌ها، دریچه‌های دولختی[۲۰] و سه‌لختی[۲۱]، بازند. وقتی ماهیچۀ دیوارۀ بطن‌ها منقبض می‌شود، دریچه‌ها بسته می‌شوند. در چنین حالتی، در دیواره‌های قلب ارتعاشاتی ایجاد می‌شود که اولین و بلندترین صدای ضربان قلب است. وقتی دریچه‌ها بسته‌اند، مانع بازگشت خون به دهلیز می‌شوند. بطن‌ها با فشار دریچه‌های سرخ‌رگ ششی[۲۲] و آئورتی[۲۳] را باز کرده و خون را به داخل سرخ‌رگ[۲۴]ها می‌فرستند. این امر باعث باز‌شدن دریچه‌های کوچک سرخرگها می‌شود. همین که بطن‌ها شروع به استراحت می‌کنند، این دریچه‌ها بسته و مانع بازگشت خون به قلب می‌شوند. با بسته‌شدن آن‌ها، دومین صدای قلبی ایجاد می‌شود که آهسته‌تر است. هنگام استراحت بطن‌ها، خون به داخل دهلیزها و از طریق دریچه‌هایِ بازِ دهلیزی ـ بطنی به بطن‌ها می‌ریزد و قلب آمادۀ شروع چرخۀ قلبی بعدی می‌شود.
ساختار داخلی. قلب درون کیسۀ غشایی محکمی با نام آبشامه[۲۵] قرار دارد و طوری آویزان است که نوک آن به‌سمت چپ و پایین متمایل است. به نقطه‌ای که در آن تکان قلب بیشتر محسوس است ضربه اپکس (ضربان رأس)[۲۶] می‌گویند. این اندام با دیواره‌ای طولی به دو نیمۀ راست و چپ و در عرض، به دو حفره در بالا و دو حفره در پایین تقسیم می‌شود: دهلیز و بطن‌های راست و چپ. خون تغذیه‌کنندۀ قلب از سرخ‌رگ‌های اکلیلی[۲۷] راست و چپ تأمین می‌شود که از ابتدای سرخ‌رگ آئورت منشأ گرفته‌اند. قلب را بافت چربی احاطه کرده است که در آن رگ‌های لنفاوی[۲۸]، اعصاب، و پایانه‌های عصب[۲۹] یافت می‌شوند. سطح داخلی محفظۀ قلب را درون‌شامه[۳۰] می‌پوشاند.
دهلیزها و بطن‌ها. دهلیزها در قسمت پهن‌تر قلب، یعنی در بالا، قرار گرفته‌اند و حفره‌هایی با دیوارۀ نازک‌اند که به‌منزلۀ محل ذخیره، خون را از سیاه‌رگ۳۱ها دریافت می‌کنند. دو سیاه‌رگ بزرگ که سیاه‌رگ‌های اصلی‌اند، خون بدون اکسیژن را از سر، بدن، و اندام‌های حرکتی به قلب باز می‌گردانند و به دهلیز راست می‌ریزند. این حفره از بطن زیرین با دریچۀ سه‌لختی جدا می‌شود. بطن راست حفرۀ هرمی‌شکلی است که نسبت به دهلیزها دیواره‌های ضخیم‌تری دارد. مدخل سرخ‌رگ ششی، که از بطن راست سرچشمه می‌گیرد، دریچه‌ای دارد که در زمان استراحتِ بطن مانع بازگشتِ خونِ خارج‌شده به بطن می‌شود. چهار سیاه‌رگ ششی خون را از شش‌ها به دهلیز چپ می‌آورند و از آن‌جا به بطن چپ منتقل می‌کنند. بطن چپ دیواره‌های محکمی دارد، زیرا بر اثر انقباض باید فشار خون کافی ایجاد کند که خون به همۀ بدن برسد. دریچۀ بین دهلیز و بطن چپ فقط دو بخش برگی‌شکل دارد و شبیه کلاه اسقف، و به همین سبب به میترال معروف است.
- ↑ circulatory system
- ↑ annelid worms
- ↑ invertebrates
- ↑ earthworm
- ↑ vertebrates
- ↑ atrium
- ↑ auricle
- ↑ ventricle
- ↑ amphibians
- ↑ reptiles
- ↑ birds
- ↑ mammals
- ↑ autonomic nervous system
- ↑ internal control center
- ↑ pacemaker
- ↑ sinoatrial node
- ↑ double circulatory system
- ↑ systole
- ↑ diastole
- ↑ mitral
- ↑ tricuspid valves
- ↑ pulmonary valve
- ↑ aortic valve
- ↑ arteries
- ↑ pericardium
- ↑ apex beat
- ↑ coronary arteries
- ↑ lymphatic vessels
- ↑ nerve ending
- ↑ endocardium veins