مایا (تاریخ)
مایا (تاریخ)
تمدن سرخ‌پوستان امریکایی در شبه‌جزیرۀ یوکاتان[۱] در امریکای مرکزی (ح ۲۶۰۰پ‌م)، و سپس در مِکزیک، گواتِمالا، و بلیز[۲]. دورۀ شکوفایی آن (۳۲۵ـ۹۲۵م) بود و پس از آن، با حرکت تولتک‌ها[۳] از درۀ مکزیک به سمت جنوب، و تأسیس مراکز جدید آیینی و تسلط بر اقوام بومی روبه زوال نهاد؛ اما، حاکمیت مایا در بعضی مناطق و تا اواخر فتوحات اسپانیایی‌ها (دهۀ ۱۵۶۰) حفظ گردید. در حال حاضر، مایاها کاتولیک‌اند و تعداد آنان ۸ تا ۹میلیون نفر است (۱۹۹۴). آنان در یوکاتان، گواتمالا، بلیز، و غرب هِندوراس سکونت دارند. بسیاری از آنان هنوز به زبان مایایی، از خانوادۀ زبان‌های توتوناک ـ مایایی[۴] (پِنوتی[۵])، و اسپانیولی، تکلم می‌کنند. در دهۀ ۱۹۸۰ بیش از ۱۰۰هزار مایایی از گواتمالا به مکزیک گریختند. مایا دارای حکومت دینی بود که مالیات و خراج می‌گرفت؛ آنان با همسایگان خود در شمال و جنوب دادوستد می‌کردند. مذهب مایاها پرستش و تقدس زمین بود که تا ورود اسپانیولی‌ها رواج داشت؛ آنان دارای کیش پیچیده‌ای با یک گاه‌شمار، خدایان فراوان، و آداب و رسوم خاص مانند نوعی بازی با توپ و قربانی‌کردن انسان بودند. بدون استفاده از مصالح فلزی ساختمان‌های سنگی و اهرام پلکانی می‌ساختند؛ در کتیبه‌ها از خط هیروگلیف استفاده می‌کردند که فقط سه کتیبه از آن‌ها باقی مانده است؛ سفالگران، بافندگان، و کشاورزان ماهری بودند؛ و مراسم مذهبی و جنگ‌ها را با رصد سیارۀ زُهره (وِنوس) تنظیم می‌کردند. مایاها، پس از فتح امریکا مناطق غیرشهری امریکای مرکزی همچنان به دین خود، دین مایا، پای‌بند ماندند اما سایر مناطق آن به‌شدت تحت نفوذ مسیحیت کاتولیک، که آن هم البته از شعائر مایایی متأثر شده بود، قرار گرفت. مهم‌ترین خدایان در این دین عبارت بودند از خدای زمین، که حافظ محصولات کشاورزی بود، پدر خورشید، مادر ماه و ستارۀ صبح، که خدای جنگجویان بود. امروزه مادر ماه، در بیشتر موارد، با حضرت مریم منطبق شده است، اما خدای زمین همچون گذشته پرستش می‌شود، اگرچه قدیسین محلی نیز در حفظ محصولات کشاورزی نقشی دارند. مایاها معتقدند که هر انسانی دارای روحی حیوانی است که همزمان با تولد او در قالب جانوری زاده می‌شود. اگر آن جانور کشته شود، فرد نیز خواهد مرد. دین مایایی، همچون اکثر ادیان سنتی امریکای میانه، در اصل دینی شمنی است. مایاها یکی از پیچیده‌ترین تقویم‌ها را نیز داشتند که شامل ۳۶۵ روز می‌شد. ۳۶۴ روز از سال آن‌ها به ۲۸ هفتۀ سیزده روزه تقسیم می‌شد و سال جدید در روز سیصدوشصت‌وپنجم آغاز می‌شد. افزون بر این، ۳۶۰ روز از سال به هجده ماه بیست روزه تقسیم می‌شد و زنجیرۀ ماه‌ها و هفته‌ها به استقلال جلو می‌رفتند و هر ۲۶۰ روز، هفته و ماه در روز یکسانی شروع می‌شد.