مراقبه
مُراقبه (meditation)
عمل تأمل روحانی که در بسیاری از ادیان[۱] و نیز بهمنزلۀ تمرینی غیر مذهبی بدان مبادرت میکنند. از اعمال اصلی ادیان بودا و هندوست (با نام سانسکریت سَمادی[۲]) و در جنبش مراقبۀ استعلایی[۳] اهمیت محوری دارد. سنت مراقبه در میان پیروان ادیان بزرگ و فرهنگهای معنوی حتی غیرمذهبی شیوع دارد. معرف آن به جهان غرب مهاریشی ماهش یوگی، و مروج آن بیتلها در اواخر دهۀ ۱۹۶۰ بودند و هماکنون افراد زیادی به آن مبادرت میکنند.
دین بودا. مراقبه در دین بودا دو نوع اصلی دارد: ویپسّنا[۴] برای گشودن چشم دل و سماتهه[۵] برای طمأنینۀ خاطر. هدف، تحصیل حکمت و نهایتاً اشراق[۶] است. مراقبه اعمالی را دربر میگیرد شامل ترنم سوترا[۷]ها (متون مقدس)؛ ایجاد سکون و طمأنینۀ خاطر بهروشهایی نظیر تمرکز بر تنفس و تجسم در ذهن؛ توجه به همۀ عملکردهای جسمی و ذهنی با استفاده از عبارتپردازیهای برونذهنی مانند «هست» بهجای «هستم»؛ تأمل در ناماندگاری از طریق مرگاندیشی؛ کوآن ذن[۸]؛ و هنرهای رزمی جودو و کِندو و آیکیدو.
دین هندو. مراقبه در دین هندو هم راه و هم هدف همۀ اعمال یوگاست. شیوههای آن مشتمل است بر تنفس ارادی؛ ذکر منتره[۹] و تجسم خدایان و تمرینهای ذهنگشا مثلاً برای ایجاد سیدهیها[۱۰] یا نیروهای فوق طبیعی، ایجاد تمرکز راسخ و رسیدن به تأمل فارغ از خودی که به سمادهی موسوم است.
تصوف (تصوف[۱۱]). مراقبه در میان متصوفه بهعنوان وسیلهای برای «نفی خواطر» و تسلط بر خیال و رهایی از پراکندگی ذهن و کسب توفیق در تمرکز و توجه به خدا تلقی و از آن استفاده میشود تا در هر دو حالت فعال و منفعلش پنج مرکز روشنایی درونی، موسوم به لطایف[۱۲]، را بیدار کند. روشهای آن عبارتاند از سماع درويشان[۱۳] که حالت چرخزنی است چنان که سیارات بر گرد زمین میچرخند، و ذکر یا ترنّم یکی از اسماءالحُسنی (نامهای نیکوی خدا) که در اعتقاد مسلمانان به ۹۹ اسم بالغ میشود.
دین تائو. مراقبه در دین تائو[۱۴] بهقصد پیبردن به این که حیات چگونه جلوهگر میشود و جریان مییابد انجام میگیرد. محور آن را تنفس ارادی تشکیل میدهد و بیدارکردن مرکز حسی پشت و میان چشمها، ایجاد و هدایت گرما در بدن و هنرهای رزمی تای چی چوان، کاراته، کونگفو را دربر میگیرد.
مسیحیت. مراقبهکنندگان مسیحی معمولاً یا فکر خود را بر روی وجهی از وجود خدا متمرکز میکنند و یا میکوشند وحدت با خدا را مستقیم و بدون مداخلۀ فکر تجربه کنند. در کلیسای ارتُدوکس[۱۵]، مراقبه بیشتر بهشکل تکرار دعای عیسی مسیح[۱۶] (خداوندا عیسی مسیح، پسر خدا، رحمت خود را از این بندۀ گناهکار دریغ مفرما) توأم با تنفس مناسب صورت میگیرد. مراقبه بهوسیلۀ تجسم صحنههایی از عهد جدید[۱۷] را قدیس ایگناتیوس لویولایی[۱۸]، پایهگذار فرقۀ یسوعیان[۱۹]، باب کرد و هنوز در میان بسیاری از مسیحیان متداول است.