مورچه
مورچه (ant)
حشره‌ای متعلق به تیرۀ مورچگان[۱]، و راستۀ نازک‌بالان[۲]. زنبورهای عسل و زنبورهای معمولی نیز در همین راسته قرار دارند. مورچه‌ها با کمری مشخص و شاخک‌هایی گرزمانند متمایز می‌شوند. حدود ۱۰هزار گونه از مورچه‌ها شناسایی شده‌اند. همه اجتماعی‌اند و لانه‌های متفاوتی می‌سازند. مورچه‌ها در همه جای دنیا، به‌جز در نواحی قطبی، یافت می‌شوند. گمان می‌رود حدود ۱۰ تریلیون (۱۰۱۹) مورچه در جهان زندگی کند. رفتار مورچه‌ها پیچیده و به نفع کلنی است. مورچه‌ها مسیر بین لانه و غذا را با کمک وضع تابش نور، نیروی جاذبه، که اندام‌های حسی مخصوص آن در مفاصل پاهایشان واقع است، و نشانه‌های شیمیایی پیدا می‌کنند.
نقش‌های تخصص‌یافته. جوامع مورچه شامل کارگرها، مادههای بدون بال نازا و مشابه هم است، امّا در بعضی گونه‌ها «سربازها» نیز وجود دارند که با سری بزرگ مشخص می‌شوند.
مادههای بارور. تعداد آن‌ها کمتر و معمولاً بال‌دارند. نرها، که آن‌ها نیز بال‌دار و کوچک‌تر از ماده‌هایند، با ماده‌‌ها در زمان معینی از سال لانه را به‌منظور پرواز جفت‌گیری ترک می‌کنند. نرها بعد از جفت‌گیریِ در حال پرواز می‌میرند. ملکه‌ها بعد از لقاح مستقر می‌شوند و بال‌هایشان را از‌دست می‌دهند؛ سپس تخم‌ریزی می‌کنند تا کلنی جدیدی بسازند. تخم‌ها به نوزادهایی کرمی‌شکل تبدیل می‌شوند، و بعداً درون پیله‌هایی ابریشمی قرار می‌گیرند. سپس، بالغ و از پیله خارج می‌شوند.
گونه‌های مشخص. برخی گونه‌ها جنگجویند، بعضی از آن‌ها، مثل چوپان، دسته‌های شته را دنبال می‌کنند و ترشحی شیرین، موسوم به «عسلک»، جمع‌آوری می‌کنند. مورچه‌های جنگی[۳] در امریکای جنوبی و مورچه‌های رانندۀ[۴] افریقایی، به‌صورت دسته‌های ایلی در ستون‌های عظیم حرکت می‌کنند. این مورچه‌ها در مسیر خود جانوران دیگر را مهار یا نابود می‌کنند. مورچه‌های برگ‌بُر جنس Atta، از قطعات برگ برای پرورش قارچ خوراکی در «باغچه‌های» زیرزمینی استفاده می‌کنند. عمق این باغچه‌ها گاهی به ۵ متر و مساحت آن‌ها به صدها متر مربع می‌رسد. مورچه‌های بافنده[۵] Oecophylla، از نوزادهایشان، که ابریشم تولید می‌کنند، به‌منزلۀ پل زنده برای چسباندن لبه‌های برگ‌ها و ایجاد لانه استفاده می‌کنند. مورچه‌های دزد[۶] دورگۀ اروپایی و آسیایی Formica sanguinea، برای تشکیل پیله، به لانۀ گونه‌های دیگر مثل Formica fusca، حمله می‌برند و وقتی از تخم درآمدند بالغان را به‌منزلۀ «برده» به کار می‌گیرند. در میان مورچه‌های عسل[۷]، برخی از کارگرها منبع بزرگ عسل‌اند. بزرگ‌ترین جامعۀ مورچه‌های شناسایی شده، حدود ۳ میلیون نمونه را دربرمی‌گیرد. یکی از این جوامع در کوه‌های ژورا[۸] واقع در شرق فرانسه است. این جامعه ۷ کیلومتر مربع وسعت دارد و شامل ۱,۲۰۰ تپۀ مورچه‌ایِ به‌هم پیوسته است.