پطر کبیر (۱۶۷۲ـ۱۷۲۵)
پِطر کبیر (۱۶۷۲ـ۱۷۲۵)(Peter the Great)
| پطر کبیر Peter (I) the Great | |
|---|---|
| زادروز |
۱۶۷۲م |
| درگذشت | ۱۷۲۵م |
| ملیت | روسیه ای |
| شغل و تخصص اصلی | فرمانروا |
| گروه مقاله | تاریخ جهان |
تزار روسیه از ۱۶۸۲. پس از مرگ برادر ناتنی‌اش تزار فیودور سوم[۱]، اختیار کامل امور حکومت را به‌دست گرفت (۱۶۸۹). به اقداماتی برای تجدید سازمان کشور به تقلید از غرب دست زد. ارتش را تجدید سازمان و نیروی دریایی را بنیاد کرد، نظام اداری و قضایی کشور را دگرگون ساخت، به پشتیبانی از رشد و گسترش آموزش عمومی پرداخت، و کلیسای ارتدوکس روسیه[۲] را زیر نظارت دولت قرار داد. بر سرزمینی که در سواحل بالتیک در جنگ با سوئدی‌ها فتح کرده بود شهری تازه به نام سن‌پترزبورگ بنیاد نهاد و پایتخت را از مسکو به آن‌جا انتقال داد. پس از آن که فیودور سوم بی‌وارث درگذشت (۱۶۸۲)، بطریق مسکو و اشراف بلند‌پایۀ کشور پطر ۱۰ساله را بر برادر ناتنی ۱۶ساله و ناقص‌العقل وی ایوان[۳] ترجیح دادند و به تزاری برگزیدند. سوفیا، خواهر بزرگ ایوان، با کمک پاسداران کاخ کودتایی به‌راه انداخت که در نتیجۀ آن ایوان و پطر مشترکاً به‌عنوان تزار تاج‌گذاری کردند و سوفیا[۴] نایب‌السلطنه شد. پطر که هفت سالِ بعد را با مادرش در روستایی نزدیک مسکو گذراند، در ۱۶۸۹ آگاهی یافت که سوفیا برضدش توطئه می‌چیند؛ پس سوفیا را به کناره‌گیری از نیابت سلطنت واداشت، اولویت اسمی در سلطنت را به ایوان واگذاشت ولی خود اختیار حکومت را به‌دست گرفت. نخستین کار پطر تشکیل ارتشی مشابه ارتش‌های اروپای غربی بود. همچنین برای ایجاد نیروی دریایی و ناوگان بازرگانی اهتمام ورزید و به ترکیۀ عثمانی اعلام جنگ داد و در ۱۶۹۶ شهر آزوف[۵] را گرفت.
برای کسب دانش، در مقام مأمور دون‌پایه‌ای با نام مستعار سرگروهبان پتر میخائیلوف[۶] همراه هیئت اعزامی روسیه به خارج به ریاست فرانسوا بوفور یک دیپلمات سوئیسی که در خدمت روس‌ها بود، در آوریل ۱۶۹۷ روسیه را ترک گفت. وی به هرجا که سفر کرد اطلاعات اندوخت و به مطالعۀ اخترشناسی، حکمت طبیعی (طبیعیات)، جغرافیا، و حتی کالبدشناسی و جراحی پرداخت و چند ماه در یک کارخانۀ کشتی‌سازی در آمستردام، هلند، کار کرد. به دعوت ویلیام سوم[۷]، شاه انگلستان، به لندن رفت و در آن‌جا چند هفته را به‌کار در کارخانۀ کشتی‌سازی نیروی دریایی سلطنتی[۸] در دتفورد[۹] گذراند. در آوریل ۱۶۹۸ انگلستان را ترک کرد و پس از رسیدن به اتریش، قصد رفتن به ونیز را داشت که از شورشی نظامی در روسیه آگاهی یافت. پس به شتاب به روسیه بازگشت و شورش را با شدت سرکوب کرد. ائودوکسیا[۱۰] همسر پطر در مظان اتهام شرکت در شورش قرار گرفت. پطر وی را طلاق داد و به دیر فرستاد. پطر با شاهان لهستان[۱۱] و دانمارک برضد سوئد متحد شد (۱۷۰۰) و مشترکاً به سوئد حمله کردند. سوئد سرزمین میان روسیه و دریای بالتیک[۱۲] را در تصرف داشت و پطر، این سرزمین را گرفت و سن‌پترزبورگ را در آن‌جا بنیاد نهاد. روس‌ها در نبرد پولتاوا[۱۳] در ژوئه ۱۷۰۹ کارل دوازدهم[۱۴] پادشاه سوئد، را شکست قطعی دادند. با معشوقۀ خود کاترین، ازدواج کرد (۱۷۱۲)؛ کاترین بعدها با عنوان کاترین[۱۵] اول جانشین پطر شد. پطر بار دیگر به اروپا سفر کرد (۱۶۱۶ـ۱۶۱۷)، اندکی بعد دستور اعدام آلکسی، پسر خود از همسر اولش، را به ظن ارتکاب خیانت صادر کرد، اما الکسی[۱۶] پیش از اجرای حکم درگذشت. پطر در جنگ با ایران (۱۷۲۲) نواحی ساحلی دریای خزر، شهرهای دربند[۱۷] و باکو را تصرف کرد. در داخل کشور اصلاحات فراوانی به عمل آورد که مهم‌ترین آن‌ها الغای بطریق‌نشینی مسکو بود، که کلیسای روسیه را تحت نظارت خود داشت، و حاکمیت عالی امور دینی روسیه به یک سینود[۱۸] [یا شورای دینی] تحت ریاست تزار واگذار شد. همچنین تشکیلات حکومت مرکزی را تغییر داد و وزارتخانه‌های تخصصی برپا داشت؛ دستگاه لشکری و کشوریِ سازمان یافته‌ای ایجاد کرد و مالیات سرانه برقرار ساخت. پس از پایان جنگ شمالی (۱۷۲۱) خود را امپراتور اعلام کرد و با اعلام قانون جانشینی جدید، (۱۷۲۲) انتخاب جانشین را تابع ارادۀ پادشاه قرار داد. برای توسعه بازرگانی و صنعت روسیه بسیار کوشید و رشد و گسترش دانش در روسیه را مورد تشویق و حمایت قرار داد. از جنبۀ خصوصیات شخصی، در بسیاری از مواقع خوی و رفتاری بیدادگرانه و سبعانه داشت. ولی پادشاهی بزرگ بود که روسیه را متحوّل و به یکی از قدرت‌‌های عمدۀ اروپا مبدّل ساخت.