کلهر
کَلْهُر
ایل بزرگ کُرد، ساکن در اراضی جنوب غرب کرمانشاه، از ماهیدشت تا مرزهای ایران و عراق. سردسیر این مردم در اسلام‌آباد غرب و گرمسیر آنان در گیلان غرب برگزار می‌شود. در میان کلهرها، طوایف چهارگانۀ خالدی، سیاه‌سیاه/ سیاسیا، شیان و کاظم‌خانی، معروف به هزاره، از بقیه اعتبار و اهمیت بیشتری دارند. کلهرها، به‌استثنای اقلیتی از علی‌اللهیان، پیروان مذهب شیعۀ امامیه‌اند. اینان در بنیچه‌بندی نظامی دورۀ قاجاریه، فوجی ۸۰۰نفری در اختیار دولت قرار دادند که نیمی از آنان از طوایف چارگانۀ هزاره و بقیه از دیگر طوایف بودند. نظام اجتماعی ایل کلهر دست‌کم از دورۀ آقامحمدخان قاجار تا دورۀ پهلوی اول که سازمان اجتماعی کلهرها دگرگون شد، مبتنی‌بر ایلخانی‌گری بود. گروه اول ایلخانان کلهر که تا سلطنت ناصرالدینشاه این مقام را در اختیار داشتند، خانوادۀ حاجی‌زادگان کلهر بودند. حاجی منوچهرخان کلهر و پسرانش همگی به زیارت خانۀ خدا نائل آمده بودند و به این سبب به حاجی‌زادگان کلهر شهرت داشتند. این مقام در اواسط سلطنت ناصرالدینشاه به خاندان یاوری، شعبۀ دیگری از حاجی‌زادگان، منتقل شد. داودخان امیراعظم ( ـ۱۳۳۰ق)، ایلخان معروف کلهر و بزرگ‌ترین و مقتدرترین و ثروتمندترین ایلخان غربِ ایران، از مخالفان انقلاب مشروطیت بود. اتباع او نیروی اصلی شورش ابوالفتح میرزا سالارالدوله را تشکیل می‌دادند. دسته‌ای از خوانین بزرگ کلهر از شدت مظالم او به عراق عرب گریختند و حاجی‌زادگان کلهر نیز به واسطۀ قدرت او، از مقام موروثی خود محروم شدند. در دورۀ سلطنت پهلوی اول، بخش اعظم اراضی ایل کلهر به بهانه‌های واهی به‌تصرّف دربار درآمد و نام سرزمین آن‌ها به باوندپور تغییر یافت، اما پس از استعفای پهلوی اول و تغییر اوضاع سیاسی ایران، نام باوندپور لغو شد. ایل کلهر، زمانی بزرگ‌ترین گروه چادرنشین کردان جنوبی را تشکیل می‌دادند. جمعیت کلهرها در اواخر قاجاریه، بین ۲۰ تا ۳۰هزار خانوار بود که ظاهراً بسیاری از آنان چادرنشین بودند، اما به‌تدریج تعداد چادرنشینان ایل کلهر به ۱,۷۷۰ خانوار کاهش یافت. کلهرها از گروه‌های قدیمی کردان ناحیۀ کرمانشاه به‌شمار می‌رفتند. دو دسته از خوانین کلهر که حکومت نواحی دره‌تنگ و ماهیدشت را در اختیار داشتند، تا اوایل قرن ۱۱ق تابع دولت عثمانی بودند و پس از پیروزی‌های شاه‌عباس صفوی بر عثمانیان دوباره به خدمت دولت ایران درآمدند. نجف‌قلی‌خان کلهر در دورۀ نادرشاه افشار سرکردۀ این مردم بود. کلهرها پس از قتل نادر، در بعضی حوادث ناحیۀ کرمانشاه، ازجمله جنگ با میرزا تقی‌خان وزیر، دخالت داشتند. گروه‌هایی از کلهرها نیز در سقز، ساوه، قم، قزوین و لوشان سکونت دارند.