کیومرث
کیومَرث
(یا: گیومرث، گیومرد) به‌‌معنی زندۀ میرا یا جان جاویدان، در شاهنامۀ فردوسی و اوستا، نخستین شاه پیشدادی. او در اوستای متأخر و ادب پهلوی نخستین انسان آفریدۀ اَهورامَزدا و ششمین آفریدۀ استومند جهان است که آفرینش او در۷۰ روز انجام گرفت. اهورامزدا مردمان جهان را از تبار او آفرید. مَشی و مَشیانه، نخستین مرد و زن جهان از تخمۀ کیومرث به‌شکل دو ریواس از زمین روییدند و اندام انسانی یافتند. بنا بر بُندَهِش، کیومرث ۳۰ سال تنها در کوهستان به‌سر برد و به‌همین سبب گَر شاه و گِل شاه نیو نامیده شده است. لباس او پَلَنگینه بود و در هنگام مرگ نطفه‌ای که از او خارج شد، پس از تصفیۀ با اشعۀ خورشید در درون خاک ماند. از این نطفه است که پس از ۴۰ سال آن دو ریواس بالیدند. پس از ۵۰ سال مشی و مشیانه بایکدیگر ازدواج کردند و از این دو یک پسر و یک دختر زاییده شد و از این دو هفت جفت پسر و دختر پدید آمدند. کیومرث نخستین کسی است که سر به فرمان اهورامزدا نهاد. کیومَرث فرّ شاهی داشت و همۀ جانداران در سایۀ او با آرامش می‌زیستند و کیومرث را گرامی می‌داشتند. به روایت شاهنامۀ فردوسی، کیومرث نخستین پادشاه بود و پسرش سیامک، سبب شادمانی او بود. اهریمن سپاه آراست و به دشمنی با کیومرث برخاست. سُروش در لباس پری پلنگینه‌پوشی بر او آشکار شد و او را از برنامۀ اهریمن آگاه کرد. کیومرث سیامک را به نبرد با دیو گمارد. ولی خَزَروان فرزند اهریمن، سیامک را کشت. کیومرث یک سال سوگواری کرد. آن‌گاه سروش او را به نبرد با اهریمن خواند. کیومرث به کین‌خواهی سیامک پسر او هوشنگ را به نبرد دیو فرستاد. هوشنگ دیو را کشت و چون کیومرث درگذشت، بر جای او نشست. مولفان اسلامی گزارش‌های متفاوتی دربارۀ کیومرث دارند، اما عموماً او را با آدم ابوالبشر مقایسه می‌کنند. این مؤلفان پدیدآمدن بسیاری از هنجارهای مَدَنی را مربوط به کیومرث و زمان او دانسته‌اند.