گسل
گُسَل (fault)
شکست صفحه‌ای[۱] در سنگ. در طول آن، سازند[۲]های سنگ در یکی از سطوح جانبی نسبت به سطح دیگر جابه‌جاشده است. گسترۀ جابه‌جایی[۳] یا قطع‌شدگی[۴] گسل‌ها از مقیاس میکروسکوپی تا صدها کیلومتر متغیر است. قطع‌شدگی‌های بزرگ افقیِ طول گسل نتیجۀ تجمع حرکاتی کوچک، با اندازۀ چند متر یا کم‌تر، در دوره‌های زمانی طولانی است. حرکات بزرگ موجب زمین‌لرزه[۵]های محسوس می‌شوند. گسل گریت گلن[۶] در اسکاتلند و لاخ نس[۷] نمونۀ عالی گسل و عوارض متأثر از آن‌اند. گسل‌های تهران و اطراف آن از لحاظ لرزه‌شناسی[۸] بسیار بااهمیت‌اند. برخی از این گسل‌ها بسیار فعال‌اند و در آینده‌ای نه‌چندان دور موجب زمین‌لرزه‌هایی در این ناحیه خواهند شد. مهم‌ترین این گسل‌ها، گسل طویلی است که از ناحیۀ مشا در جادۀ هراز تا فشم، در شمال تهران، گسترده است. گسل‌ها عوارضی صفحه‌ای‌اند. جهت‌گیری گسل[۹] با میزان انحراف سطح گسل[۱۰] از افق (← شیب[۱۱] (زمین‌شناسی)) و جهت آن در سطح افقی (← امتداد[۱۲]) مشخص می‌شود. گسل‌های دارای زاویۀ تند نسبت به سطح افق، که سطحشان شیب دارد، هرگاه فرادیواره[۱۳] (تودۀ سنگی بالای گسل) نسبت به فرودیواره[۱۴] (تودۀ سنگی زیر گسل) به‌سمت پایین حرکت کند، به نام گسل‌های بهنجار[۱۵] طبقه‌بندی می‌شوند، اما هرگاه فرادیواره به نسبت فرودیواره به‌سمت بالا حرکت کند، گسل معکوس[۱۶] نامیده می‌شوند. گسل‌های بهنجار در جایی‌که هر دو سطح جانبی گسل از‌هم دور شده باشند تشکیل می‌شوند، اما گسل‌های معکوس در جایی تشکیل می‌شوند که سنگ‌های هر دو سطح جانبی براثر فشار به‌هم نزدیک شده باشند. گسل معکوسی را که زاویۀ کوچکی با سطح افق بسازد، گسل رورانده[۱۷] می‌نامند. گسل جانبی[۱۸] یا امتدادلغز[۱۹] در جایی ایجاد می‌شود که حرکت نسبی در طول صفحۀ گسل جانبی باشد. گسل ترادیسی[۲۰] گسل امتدادلغز بزرگی است که در طول مرز یک صفحه، دو مرز صفحه‌ای دیگر، دو مرکز گسترش[۲۱]، دو منطقۀ فرورانش[۲۲]، یا یک مرکز گسترش و یک منطقه فرورانش را به‌هم متصل می‌کند. گسل معروف سن آندرآس[۲۳] در کالیفرنیا[۲۴] از نوع ترادیسی است. گسل‌ها خطوط ضعفی در سطح زمین و در طول امتدادشان به‌وجود می‌آورند که غالباً فرآیندهای هوازدگی[۲۵] و فرسایش[۲۶] در آن‌ها اتفاق می‌افتد. غارهای ساحلی[۲۷] و ناوه[۲۸]ها (شاخابه[۲۹]های باریک) بیشتر در طول گسل‌ها تشکیل می‌شوند و در مقیاسی بزرگ‌تر، ممکن است رودخانه‌ها نیز در طول خط گسل جریان یابند. رودخانه جاجرود از آن جمله است. سرزمین ایران هم توسط گسل‌های اصلی و فرعی با روندهای مختلف پوشیده شده، که از آن جمله است: گسل آبیک قزوین تا فیروزکوه که در بخش جنوبی البرز کشیده شده است و قسمتی از آن راندگی مشا ـ فشم نام دارد. گسل آبیک ـ فیروزکوه حداقل از دورۀ لیاس فعال بوده است. گسل‌های تبریز، سمنان، ارومیه، زاگرس و کازرون از دیگر گسل‌های ایران هستند.
- ↑ planar break
- ↑ formation
- ↑ displacement
- ↑ offset
- ↑ earthquake
- ↑ Great Glen
- ↑ Loch Ness
- ↑ seismology
- ↑ fault orientation
- ↑ fault plane
- ↑ dip
- ↑ strike
- ↑ hanging wall
- ↑ footwall
- ↑ normal fault
- ↑ reverse fault
- ↑ thrust fault
- ↑ lateral fault
- ↑ strike-slip
- ↑ transform fault
- ↑ spreading center
- ↑ subduction zone
- ↑ San Andreas
- ↑ California
- ↑ weathering
- ↑ erosion
- ↑ coastal cave
- ↑ geos
- ↑ inlet