گیاه شناسی
گیاه‌شناسی (botany)
مطالعۀ گیاهان زنده و فسیل (سنگواره) ازنظر شکل، عملکرد[۱]، میان‌کنش[۲] با محیط، و طبقه‌بندی[۳] آن‌ها. گیاه‌شناسی به شاخه‌های تخصصی‌تری تقسیم می‌شود که عبارت‌اند از شناسایی و طبقه‌بندی گیاهان (تاکسونومی[۴])، مطالعۀ ساختارهای خارجی گیاه (ریخت‌شناسی گیاهی[۵])، مطالعۀ بافت‌های درونی گیاه (تشریح گیاهی[۶])، بررسی میکروسکوپی گیاهان (بافت‌شناسی گیاهی[۷])، مطالعۀ فرآیندها و عملکردهای مرتبط با گیاه (فیزیولوژی گیاهی[۸])، و مطالعۀ انتشار گیاهان در سطح زمین و ارتباط این انتشار با محیط آن‌ها (بوم‌شناسی یا اکولوژی گیاهی[۹]). دیرین‌گیاه‌شناسی[۱۰] به مطالعۀ گیاهان فسیل می‌پردازد در حالی‌که گیاه‌شناسی اقتصادی[۱۱] با کاربرد گیاهان سروکار دارد. باغبانی[۱۲]، کشاورزی[۱۳]، و جنگل‌داری[۱۴] نیز از شاخه‌های گیاه‌شناسی‌اند.
تاریخچه. قدیمی‌ترین آثار گیاه‌شناسی بر دیواره‌های معبد کارنک[۱۵] مصر (ح ۱۵۰۰پ‌م) حک شده است. یونانی‌ها در قرن ۵ و ۴پ‌م بسیاری از گیاهان را برای اهداف دارویی به‌کار می‌بردند. اولین گیاه دارویی را دیوکلس کاریستوسی[۱۶] در حدود ۳۵۰پ‌م به‌کار برد. تئوفراستوس ارسوسی[۱۷]، که یکی از شاگردان ممتاز ارسطو بود، از ۳۸۰ تا ۲۸۷پ‌م اطلاعات گیاه‌شناسی را در کارهای خود جمع‌آوری و نام‌گذاری فنی گیاهان را پایه‌گذاری کرد. سزالپینو[۱۸] در قرن ۱۶ شیوه‌ای برای طبقه‌بندی گیاهان براساس گل، میوه، و دانه عرضه کرد، در حالی‌که یوآخیم یونگیوس[۱۹] (۱۵۸۷ـ۱۶۵۷) گل را یگانه معیار خود در نظر گرفت. گیاه‌شناس انگلیسی، جان ری[۲۰]، (۱۶۲۷ـ۱۷۰۵)، گیاهان را براساس یافته‌هایش دربارۀ میوه، برگ، و گل طبقه‌بندی کرد و حدود ۱۸,۶۰۰ گیاه را شرح داد. گیاه‌شناس سوئدی، کارل فون لینه[۲۱]، علم طبقه‌بندی سیستماتیک را در قرن ۱۸ پایه گذاشت. او در طبقه‌بندی خود همۀ گیاهان و جانوران شناخته‌شده را مدنظر قرار داد و به هریک از موجودات زنده یک نام توصیفی دو اسمی[۲۲] اختصاص داد. کارهای لینه به مطالعۀ بعدی گیاهان بسیار کمک کرد و گیاه‌شناسان متوجه شدند که همۀ گیاهان باید در یک طبقه‌بندی منظم براساس تحقیقات لینه گنجانده شوند. لینه برای اولین‌بار ماهیت جنسی گل‌ها را تشخیص داد. کار او را طبیعی‌دان انگلیسی، چارلز داروین[۲۳] و دیگران دنبال کردند.
طبقه‌بندی. سلسلۀ گیاهان بسیار متنوع است. اگرچه هر گروه از فرم‌های گیاهی تا حد زیادی از یکدیگر متمایزند، اما با هم ارتباط دارند. این امر هنوز محل بحث است. در نوعی طبقه‌بندی معمولی گیاهان را به دو گروه ریسه‌داران[۲۴] و آوندداران[۲۵] تقسیم می‌کنند.
گروه ریسه‌داران. شامل گیاهان ابتدایی‌تر و ساده‌‌تر، اعم از تک‌یاخته‌ای یا پریاخته‌ای، است که تا اندازه‌ای معیّن رشد می‌کنند، ولی فاقد ساقه، برگ، و ریشۀ حقیقی‌اند. ریسه‌داران به طریق غیرجنسی از طریق هاگ یا به طریق جنسی با الحاق یاخته‌های تولیدمثلی نر و ماده (گامت‌ها) تکثیر می‌شوند. ریسه‌داران عبارت‌اند از ۱) باکتری‌ها (موجودات تک‌یاخته‌ای فاقد کلروفیل)؛ ۲) جلبک‌ها (گیاهان آبزی تک‌یاخته‌ای تا فرم‌های پیچیده و بزرگ دارای کلروفیل)؛ ۳) قارچ‌ها (جاندارانی فاقد کلروفیل که روی موجودات مرده یا زنده زندگی می‌کنند). کپک‌های مخاطی دارای یک مرحلۀ متحرک و تک‌یاخته‌ای‌اند، اما اغلب قارچ‌ها متشکل از رشته‌هایی‌اند که در نان کپک‌زده دیده می‌شود و اجسامی بارده (اندام‌های تولیدمثلی) دارند که ممکن است کاملاً بزرگ باشند؛ ۴) گلسنگ‌ها (موجوداتی حاصل از هم‌زیستی جلبک‌ها و قارچ‌ها)؛ ۵) خزگیان[۲۶]، شامل جگرواشان و خزه‌ها.
آوندداران. ساقه، ریشه، و برگ حقیقی و تمایز یافته دارند و درون ساقۀ آن‌ها لوله‌هایی است که مایعات را به سمت بالا و پایین هدایت می‌کنند. این لوله‌ها (آوندها) به دو دسته‌اند. یکی آوندهای چوبی[۲۷] که آب و مواد معدنی را از ریشه به سمت اندام‌های فوقانی حمل می‌کنند و دیگری آوندهای آبکشی[۲۸] که آب و مواد قندی را از برگ به سایر بخش‌ها منتقل می‌کنند. گیاهان آوندی به گروه‌های زیر تقسیم می‌شوند: میکروفیلوفیتا[۲۹] یا لپیدوفیتا[۳۰] (پنجه‌گرگیان[۳۱])؛ آرتروفیتا[۳۲] یا کالاموفیتا[۳۳] (دم‌اسبیان[۳۴])؛ سرخسیان (پتریدوفیت‌ها[۳۵] یا سرخس‌ها[۳۶])؛ و گیاهان دانه‌دار[۳۷] (بازدانگان[۳۸] و نهاندانگان[۳۹]).
- ↑ function
- ↑ Interaction
- ↑ classification
- ↑ Taxonomy
- ↑ plant morphology
- ↑ plant anatomy
- ↑ plant histology
- ↑ plant physiology
- ↑ plant ecology
- ↑ palaeobotany
- ↑ economic botany
- ↑ Horticulture
- ↑ agriculture
- ↑ forestry
- ↑ Karnak
- ↑ Diocles of Carystus
- ↑ Theophrastus of Eresus
- ↑ Cesalpino
- ↑ Joachim Jungius
- ↑ John Ray
- ↑ Carl von Linne
- ↑ binomial
- ↑ Charles Darwin
- ↑ Thallophyta
- ↑ Tracheophyta
- ↑ Bryophyta
- ↑ Xylem
- ↑ Phloem
- ↑ Microphyllophyta
- ↑ Lepidophyta
- ↑ club mosses
- ↑ Arthrophyta
- ↑ Calamophyta
- ↑ horsetails
- ↑ Pteridophyta
- ↑ ferns
- ↑ seed-bearing plants
- ↑ Gymnosperms
- ↑ Angiosperms