آیت الله

آیت‌الله
در لغت به‌معنای نشانۀ خداوند، عنوانی که در عصر حاضر از سوی شیعیان ایران به بزرگان علمای دینی و روحانی اطلاق می‌شود. نخستین عالم دینی که در عالم تشیع به وی لقب آیت‌الله دادند، علامۀ حلّی ( ۶۴۸‌ـ‌۷۲۶‌ق) بود ولی این عنوان تا قرن ۱۴ق دربارۀ دیگران به‌کار نمی‌رفت. سابقاً علمای بزرگ شیعه را برحسب مراتبی که داشته‌اند با القاب مختلف می‌خواندند. کلینی، صاحب الکافی و نخستین عالم بزرگ شیعه را ثقةالاسلام می‌نامیدند. در زمان صفویه القابی چون صدرالعلما و صدرالصدور و ملاباشی و شیخ‌الاسلام به مقامات عالی روحانی داده می‌شد. ظاهراً نخستین عالم شیعی که ملقب به حجت‌الاسلام شد، و این لقب را شاه طهماسب به او داد، محقق کَرَکی معروف به محقق ثانی ( ـ‌۹۴۰ق) بود. در میان اهل سنّت نیز این لقب به ابوحامد غزّالی داده شد. در جنبش تنباکو (۱۳۰۷ق) این لقب به مراجع و علمای مبارز به‌ویژه میرزای شیرازی که رهبری جنبش را برعهده داشت داده شد. سپس این لقب به دو رهبر روحانی مشروطیت، سید عبدالله بهبهانی و سید محمد طباطبایی، اختصاص یافت و این دو به آیتین (دو آیت) مشهور شدند. از آن پس این عنوان دربارۀ مجتهدان و مراجع بزرگ دیگر نیز به‌کار رفت. بعد از آن‌که آیت‌الله بروجردی ( ـ‌۱۳۴۰‌ش) به مرجعیت رسید، برای تمییز وی از دیگران که مرجع بلامنازع بود، لقب آیت‌العظمی را دربارۀ او به‌کار بردند هم‌اکنون دربارۀ همۀ مراجعی که قبول عام یافته و صاحب رساله هستند، این عنوان به‌کار می‌رود و در برابر، علما و مجتهدانی که صلاحیت فتوا دارند امّا رساله و مقلّد ندارند، آیت‌الله نامیده می‌شوند. مقام پایین‌تر از آیت‌الله، حجت‌الاسلام است که معمولاًَ به کلیۀ مدرسین و طلاب فاضل اطلاق می‌شود. ثقةالاسلام در مرتبۀ فروتر از آن است و به طلاب گفته می‌شود.