امامزاده
اِمامزاده
در اصطلاح، مدفن و مزار متبرکۀ فرزندان یا فرزندزادگان امامان شیعه (ع). هم‌اکنون تعداد فراوانی از امامزادگان که در عهد بنی‌امیه و بنی‌عباس برای فرار از ظلم و جور آنان به نقاط مختلف ایران مهاجرت کرده بودند، در سرتاسر ایران وجود دارد که شمار آن‌ها براساس آمار سازمان اوقاف تا سال ۱۳۸۹ش بالغ‌بر ۱۰هزار و ۶۱۵ امامزاده است که در ۸هزار و ۵۱ بقعه دفن شده و دارای شناسنامه هستند. امامزادگان را می‌توان به چهار گروه تقسیم کرد: ۱. ساداتی که به‌سبب دشمنی امویان به‌ویژه حجاج بن یوسف نسبت به خاندان علی (ع) و کشتار بی‌رحمانه آنان رهسپار ایران شدند. ۲. امامزادگانی که در زمان ولایتعهدی امام رضا (ع) به این خطه آمدند. اینان که از برادران امام رضا (ع) و برادرزادگان و عموزادگان ایشان بودند، چون به ایران رسیدند در راه خبر شهادت امام رضا (ع) را شنیدند و برای این‌که در امان بمانند به کوهستان‌های دیلم و طبرستان (مازندران کنونی) و رِی پناه بردند. برخی از آنان به شهادت رسیدند و برخی دیگر به کوهستان طبرستان که زیر نفوذ حکومت شیعۀ زیدی بود، روی آوردند و در آن‌جا اقامت گزیدند. ۳. ساداتی که چون بزرگی از سادات علوی در برابر حکومت جور بنی‌امیه یا بنی‌عباس قیام می‌کرد به یاری او می‌شتافتند و به مبارزه با حاکمان وقت می‌پرداختند و اگر جان سالم به‌در می‌بردند در کوهستان‌های عراق و دیلم پناه می‌گرفتند، مانند اطرافیان و یاران زید (فرزند امام زین‌العابدین)، نفس زکیه (از نوادگان امام حسن)، ابراهیم برادر نفس زکیه، حسین بن علی (از نوادگان امام حسن) مشهور به صاحب فخّ، و بسیاری از اولاد علی (ع) که بر خلفا خروج کردند و غالباً به‌شهادت رسیدند. ۴. گروهی از سادات که چون علویان زیدی‌مذهب در مازندران حکومت تشکیل دادند به آن‌جا رفتند و به آن‌ها پیوستند. این گروه نسبت به گروه‌های پیش گفته از لحاظ تعداد فزونی داشتند. اینان وقتی به نقاط امنی می‌رسیدند با مردم آن‌جا در می‌آمیختند و رفته‌رفته صورت بومیان محل را به خود می‌گرفتند. ساداتی که هم‌اکنون در سراسر ایران مقیم‌اند از اعقاب آنانند. تحقیق در احوال امامزادگان دشوار و گاه ناممکن است، زیرا بسیاری از آنان از ترس عاملان حاکمان جور پنهانی می‌زیستند و از این‌رو اطلاع چندانی از احوال آن‌ها در دست نیست. از سوی دیگر، لوح‌هایی که برای نصب در مزار آنان فراهم می‌شد به خط کوفی بودند و بعدها وقتی می‌خواستند آن‌ها را به خط نسخ و ثلث برگردانند، به‌سبب مشکلات مربوط به خواندن خط کوفی یا ازبین‌رفتن قسمت‌هایی از آن‌ها، اشتبا‌هاتی صورت می‌گرفت؛ برای مثال هم‌اکنون تعداد زیادی از امامزادگان را به‌عنوان فرزندان بلافصل امام موسی کاظم (ع) شناخته‌اند که قطعاً درست نیست، زیرا تعداد فرزندان آن حضرت به آن اندازه نبوده است. برخی از این امامزاده‌ها از فرزندزادگان آن حضرت‌اند که به اشتباه جزو فرزندان ایشان ثبت شده‌اند. دربارۀ بارگاه امامزادگان نیز آنچه از تواریخ برمی‌آید این است که در زمان وفات یا شهادت آنان معمولاً سایبانی ساده از حصیر بر روی قبرشان ساخته می‌شد و سپس در اندک زمانی از سوی نیکوکارانی از شیعیان و یا حکام شیعی به‌صورت زیارتگاهی در می‌آمدند، شبیه مزار حضرت معصومه (ع) در قم. در عهد صفویه تعمیر و آبادانی بارگاه امامزادگان به‌ویژه از سوی شاه طهماسب، و در دورۀ قاجاریه به‌ویژه توسط فتحعلی‌شاه و ناصرالدین‌شاه صورت گرفته، اما بیشترین اهتمام برای مرمّت و نگهداشت زیارتگاه‌های امامزادگان در زمان معاصر بوده است.