انجمن معارف
انجمن معارف
انجمنی فرهنگی و غیرانتفاعی، متشکل از گروهی از متجددان و آزادی‌خواهان روحانی و غیرروحانی، دولتمردان و تجار. در دهۀ ۱۳۱۰ق به‌منظور سامان بخشیدن به وضع مدارس نوبنیاد کشور در تهران و تبریز، تأسیس شد. انجمن معارف تهران، در ۱۳۱۵ق، به همت میرزا حسن رشدیه آغاز به کار کرد. از مهم‌ترین فعالیت‌های این انجمن است: تأسیس مدارس جدید، از جملۀ مدرسۀ علمیه، افتتاحیه، شرف، دانش، سادات، ادب، قدسیه، کمالیه، سعادت؛ تألیف و تدوین کتاب‌های درسی مدارس که تا آن زمان بی‌سابقه بود؛ تأسیس کتابخانه، دارالترجمه و دارالتألیف و کلاس‌های شبانه برای آموزش بزرگسالان؛ انتشار روزنامۀ معارف؛ تشکیل کتابخانۀ ملی. امین‌الدوله از دولتمردانی بود که از انجمن معارف حمایت جدی می‌کرد. بزرگانی چون محمداسماعیل‌خان آجودان‌باشی، میرزا محمدحسین فروغی (ذکاءالملک)، پسرش محمدعلی فروغی، و علامه محمد قزوینی از اعضا و همکاران انجمن بودند. انجمن معارف تبریز، در ۱۳۱۸ق، تشکیل شد و با تأسیس مدارس به نشر معارف جدید پرداخت. در ۱۳۲۱ق، پس از اخراج مسیو پریم بلژیکی، بلوایی در تبریز رخ داد و اماکنی چون مدرسۀ کمال و دفتر روزنامه‌‌‌ای با همین نام تاراج شدند و انجمن معارف تبریز حدود یک‌سال تعطیل شد. این انجمن در دورۀ فعالیت خود به‌شدت زیر فشار نیروهای متحجر جامعه بود. بنیادگذاران انجمن معارف تبریز بعدها، جزو پیشروان جنبش مشروطیت در آذربایجان شدند.