ایتالیایی، ادبیات
ایتالیایی، ادبیات (Italian literature)
ادبیاتی که به زبان ایتالیایی (گویش فلورانس) در سرزمین ایتالیا در قرن ۱۳م پدید آمد و نخست از شعر پرووانسی۱ در جنوب فرانسه تقلید می‌کرد.
قرون وسطا. آثار سنت فرانسیس آسیزی۲ و یاکوپونه دا تودی۳ نشانۀ ایمان مذهبی آن دوره است. گوئیدو گوئینیچلّی۴ (ح ۱۲۳۰ـ ۱۲۷۵م) و گوئیدو کاوالکانتی۵ مفهوم معنوی عشق را تعمیم دادند و دانته آلیگِیری۶، که کمدی الهی۷ (۱۳۰۷ـ۱۳۲۱م) او را عموماً بزرگ‌ترین اثر ادبی ایتالیا می‌دانند، از ایشان تأثیر پذیرفت. پترارک۸، انسان‌گرا (اومانیست) و شاعر بود و برای غزل‌هایش شهرت یافت، در حالی که شهرت بوکاتچو۹ اصولاً به‌سبب داستان‌هایش است.
رنسانس. کمدی الهی سرآغاز رنسانس بود. بویاردو۱۰ در اورلاندوی عاشق۱۱ (۱۴۸۷م)، به حماسه‌های کارولنژی۱۲ پرداخت که بعد لودوویکو آریوستو۱۳ در اورلاندوی خشمگین۱۴ آن را پس از تغییراتی تکمیل کرد. نیکولو ماکیاولی۱۵ و فرانچسکو گوئیتچاردینی۱۶ (۱۴۸۳م ـ۱۵۴۰) مورّخان مشهور آن دوره‌اند. تورکواتو تاسّو۱۷ اثر حماسی خود، رهایی اورشلیم۱۸ (۱۵۷۴)، را با نگاه ضدجنبش کاتولیک نوشت.
قرن ۱۷. مبالغه‌های شاعرانی همچون جووّانی باتیستا مارینی۱۹ (۱۵۶۹ـ۱۶۲۵) و گابر‌یلو کیابِررا۲۰ (۱۵۵۲ـ ۱۶۳۸) از ویژگی‌های این دوره است. در ۱۶۹۰ «آکادمی آرکادیا۲۱» شکل گرفت، برخی از اعضای آن عبارت بودند از اینوچنتزو فروگونی۲۲ (۱۶۹۲ـ۱۷۶۸) و متاستازیو۲۳. سالواتوره رزا۲۴ طنزنویس و ازجمله نویسندگان این دوره بود. در قرن ۱۸ جوزپّه پارینی۲۵ (۱۷۲۹ـ ۱۷۹۹)، بدرفتارهای‌های روزگار خود را به تمسخر گرفت، در حالی که ویتوریو آلفی‌یری۲۶ در نمایش‌نامه‌هایش به خودکامگی حمله کرد. کارلو گولدونی۲۷ کمدی‌هایی نوشت.
قرن ۱۹. اوگو فوسکولو۲۸ عمدتاً به‌سبب شعرهای میهن‌پرستانه‌اش مشهور است. جاکومو لئوپاردی۲۹ بزرگ‌ترین شاعر تغزّلی بعد از دانته و نیز استاد نثر ایتالیایی است. آلِسّاندور ماندزونی۳۰ را رمان‌نویس رمانتیک می‌شناسند که در رمان‌نویسان دیگر ازجمله آنتونیو فوگاتسارو۳۱ تأثیر گذاشت. دو تن از شخصیت‌هایی که پس از جوزوئه کاردوتچی۳۲، چهرۀ متأخر و سرشناس ادبی، آمدند عبارت بودند از گابریله دانونتسیو۳۳ که لفّاظ بود و دربارۀ لذت‌جویی و خشونت می‌نوشت؛ همچنین بِنِدِتّو کروچه۳۴، مورخ و فیلسوف، که در میان آنان تنها کسی بود که در آستانۀ قرن بر ادبیات ایتالیایی تسلّط داشت.
قرن ۲۰. برخی از نویسندگان عبارت‌اند از جووّانی وِرگا۳۵ و گراتسیا دِلدّا۳۶ (برندۀ جایزه نوبل ۱۹۲۶)، رمان‌نویسان رئالیست، لوئیجی پیراندلّو۳۷، نمایش‌نویس، و اینیاتسیو سیلونه۳۸ و ایتالو اِسوِوو۳۹، هر دو رمان‌نویس. شاعران این دوره عبارت‌اند از دینو کامپانا۴۰ و جوزپّه اونگارتّی۴۱؛ ائوجنیو مونتاله۴۲ و سالواتوره کوازیمودو۴۳ برندگان جایزۀ نوبل و ازجمله نویسندگان مکتب جدید به‌شمار می‌روند. برخی از رمان‌نویس‌های دورۀ پس از فاشیسم عبارت‌اند از آلبرتو موراویا۴۴، کارلو لِوی۴۵، چِزاره پاوِزه۴۶، واسکو پراتولینی۴۷، اِلسا مورانته۴۸، ناتالیا گینزبورگ۴۹، جوزپّه تومازی۵۰ شاهزادۀ لامپِدوزا۵۱، و نویسندگانی چون ایتالو کالوینو۵۲، لئوناردو شاشّا۵۳ و پریمو لِوی۵۴.
Provençal
St Francis of Assisi Jacopone da Todi Guido Guinicelli Guido Cavalcanti Dante Alighieri Divina commedia/Divine Comedy Petrarch Boccaccio Boiardo Orlando innamorato/Roland in Love Carolingian Lodovico Ariosto Orlando furioso/The Frenzy of Roland Niccolò Machiavelli Francesco Guicciardini Torquato Tasso Gerusalemme liberata/Jerusalem Delivered Battista Marini Gabriello Chiabrera Academy of Arcadia Innocenzo Frugoni Metastasio Salvatore Rosa Giuseppe Parini Vittorio Alfieri Carlo Goldoni Ugo Foscolo Giacomo Leopardi Alessandro Manzoni Antonio Fogazzaro Giosuè Carducci Gabriele D'Annunzio Benedetto Croce Giovanni Verga Grazia Deledda Luigi Pirandello Ignazio Silone Italo Svevo Dino Campana Giuseppe Ungaretti Eugenio Montale Salvatore Quasimodo Alberto Moravia Carlo Levi Cesare Pavese Vasco Pratolini Elsa Morante Natalia Ginsburg G‑iuseppe Tomasi Lampedusa Italo Calvino Leonardo Sciascia Primo Levi