بازار
بازار
در شهرهای قدیم ایران، مجموعه‌ای متشکل از انواع مراکز عمومی شهری، و واحدهای تولیدی و تجاری، که ستون فقرات شهر را تشکیل می‌دهد. کارگاه‌های تولیدی و مراکز عمده‌فروشی و خرده‌فروشی، فضاهای اصلی بازارند، که بناهایی همچون مسجد، مدرسه، و حمّام در کنار آن‌ها قرار دارند. بازار غالباً در کنار مسجد جامع شهر قرار داشته است. بازار نوعی مجموعۀ خوشه‌وار درون‌شهری است، که در شهرهای سنّتی ایران، محورِ مهم زیستی بوده، و در پیوند با سایر عناصر اصلی شهر سنّتی، اساس شهر را تشکیل می‌داده است. پیکرۀ کالبدی و فضایی بازار ایرانی، اندام‌های معماری متنوّعی را دربر می‌گیرد که در پیوند و تنیدگی با‌هم، وجوه و مقیاس‌های مختلف اجرای امور اقتصادی، تجاری، و فرهنگی شهر را ممکن می‌ساخته‌اند. بناهای اصلی در بازار سنّتی بر چند نوع‌اند: راسته، سرا، کاروان‌سرا، تیمچه و دالان بازار. راستۀ بازار نظامی خطی دارد؛ گاهی بازار بیش از یک راسته دارد، و گاه راسته‌ها یکدیگر را قطع می‌کنند. در شهرهای حاشیۀ کویر، بیشتر بخش‌ها، ازجمله محور اصلی، سرپوشیده‌اند، فضاهای باز به صحن کاروان‌سراها و سراها، و گاهی تکیه‌ها منحصر می‌شوند، و در برخی قسمت‌ها فضاهایی نیمه‌باز وجود دارد. لیکن در مناطق مرطوبِ شمالی و جنوبی، بازار غالباً به‌صورت محوری روباز، همچون خیابانی با دکان‌هایی در دوسو دیده می‌شود. بازار در شهرهای سنّتی ایران، علاوه‌بر عملکرد کلّیِ تجاری، کانونی اجتماعی با نقشِ فرهنگی و گاه سیاسی نیز برشمرده می‌شود، و در بسیاری از تحوّلات تاریخی، به‌منزلۀ نهادی اجتماعی تأثیرگذار است. علاوه‌بر بازارهای مفصّل و شاخص شهرهای سنّتی ایران، در برخی از مناطق، بازارهای کوچک غیردائمی، و بازارچه‌های محلّی نیز وجود دارد. از بازارهای مهم ایران، بازار اصفهان، تبریز، کاشان، شیراز، کرمان، و تهران درخور ذکرند.