الجماهر فی معرفةالجواهر

جَماهر فی معرفةالجواهر (الجَماهر...)
کتابی مشتمل بر اطلاعات کانی‌شناختی از ابوریحان بیرونی. وی این کتاب را در روزگار حکومت نوادۀ سلطان محمود غزنوی، سلطان ابوالفتح مودود بن مسعود، و برای ضبط در کتابخانۀ او تألیف کرده است. کتاب دارای دو بخش کمابیش نامتجانس است. یکی مقدمه‌ای شامل ۱۵ ترویحه (در این‌جا یعنی تأمل) و دیگری متن اصلی دربارۀ جواهر. بیرونی در بخش اول به تقبیح مفاسدی چون حرص مال، زراندوزی و بخل و تحسین محامدی چون انفاق و دادگستری پرداخته است. بخش دوم در صف جواهر است. در اصطلاح ابوریحان جوهر (و جمع آن جواهر) یعنی هر سنگی که چیزی سودمند از آن استخراج توان کرد. جواهر (یا به اصطلاح امروز جواهرات) عبارت بوده است از سنگ‌های گرانبها، فلزات (مثل آهن و جیوه)، بعضی آلیاژها (مثل برنج) و سنگ‌های آلی و غیرآلی (مثل کهربا و مروارید).