حاشیه نویسی
حاشیه‌نویسی
اصطلاحی در نسخه‌شناسی و مطالبی که در گذشته در اطراف متن اصلی کتاب می‌نوشتند. کنارۀ اطراف نوشته که آن را طلااندازی یا تشعیر می‌کردند نیز حاشیه خطاب می‌شد. مطالبی که در حاشیه ذکر می‌شد متفاوت بود، گاه شرح و توضیح مطالب مبهم، معنی الفاظ، یا نقد و ردّ نوشتۀ مؤلف در سه طرف بالا، پایین، و سمت چپ همان صفحه نوشته می‌شد. نویسندگانِ این حاشیه‌ها را مَحْشی یا حاشیه‌نویس و عمل را حاشیه‌نویسی یا تَحْشیه می‌گفتند. ناسخان نیز این حاشیه‌ها را ـ اگر از اعتبار علمی و اهمیت برخوردار بود ـ همراه با متن کتاب استنساخ می‌کردند، یا آن‌ها را به‌صورت رساله یا کتابی مستقل درمی‌آوردند. گاه نیز صاحبان نسخه شرح و بسط و تکمیل نقایص کتاب خود را در حاشیه می‌آوردند و گاه کاتبان نیز در حاشیۀ نسخۀ خطی یا چاپ سنگی، کتاب یا کتاب‌های دیگری را می‌نوشتند، به‌طوری‌که دو یا چند کتاب در یک مجلد آورده می‌شد. سابقۀ حاشیه‌نویسی در تاریخ اسلام به روزگار انتشار گستردۀ کتاب‌های خطی بازمی‌گردد و این موضوع در بسط علم نقش مهمی داشته است. پس از گسترش صنعت چاپ، حاشیه‌نویسی به‌صورت درج مطالب افزودۀ مؤلف یا مترجم در زیر صفحه (پانویس) یا در انتهای مطلب (پی‌نویس) تغییر یافت.