حزب زحمتکشان ملت ایران
حزب زحمتکشان ملّت ایران
از احزاب سیاسیِ وابسته به جبهه ملی. در اردیبهشت ۱۳۳۰ش، دو هفته پس از نخست‌وزیری دکتر مصدق، و از ائتلاف دو جریان سیاسی به‌وجود آمد. دکتر مظفر بقایی کرمانی، همراه با برخی همفکران و هواداران خود، همچون عیسی سپهبدی و علی زهری یکی از این دو جریان را تشکیل می‌دادند و خلیل ملکی و یاران او که در ۱۳۲۶ش از حزب توده جدا شده بودند، جناح دیگر حزب زحمتکشان بودند. پس از چندی جناح بقایی به مخالفت با مصدق برخاست و با شاه و دربار و دیگر مخالفان نخست‌وزیر وقت برای سرنگونی وی همداستان شد. جناح ملکی همچنان به حمایت از مصدق ادامه داد. سرانجام تضادها و اختلافات دو جناح در مهر ۱۳۳۱ حزب را به دو پاره تقسیم کرد. جناح ملکی حزب زحمتکشان ملت ایران (نیروی سوم) را تشکیل داد و جناح بقایی همچنان با نام حزب زحمتکشان ملت ایران فعالیت می‌کرد. روزنامۀ شاهد، ارگان حزب، در اختیار حزب زحمتکشان باقی ماند و هفته‌نامۀ نیروی سوم و ماهنامۀ علم و زندگی به نیروی سوم تعلق گرفت. بقایی و حزب زحمتکشان در مجلس هفدهم و خارج از مجلس به مخالفت با مصدق ادامه دادند و از نیروهایی بودند که زمینۀ کودتای ۲۸ مرداد را فراهم آوردند. در ادوار پس از کودتا، حزب زحمتکشان با همین نام یا با نام جمعیت پاسداران آزادی، فعالیت‌های مقطعی و محدودی داشت. در ۱۳۵۹ دکتر بقایی در وصیت‌نامۀ سیاسی خود از رهبری حزب استعفا داد و حزب زحمتکشان عملاً از میان رفت.