خاقانی شروانی

خاقانی شروانی (شروان ۵۲۰ـ تبریز ۵۹۵ق)

خاقانی شروانی
زادروز	شروان ۵۲۰ق
درگذشت	تبریز ۵۹۵ق
ملیت	ایرانی
شغل و تخصص اصلی	شاعر
لقب	حسان العجم
آثار	دیوان، تحفه العراقین (۱۳۳۳ش)
گروه مقاله	ادبیات فارسی

(افضل‌الدین بدیل بن علی معروف به حسّان‌العجم) شاعر ایرانی. پدرش، نجیب‌الدین علی، نجار بود و مادرش، رابعه، پیش از ازدواج با او کیش نسطوری داشت. خاقانی نوشت‌و‌خواند و علوم روزگارش را نزد عمو و پسرعمویش، کافی‌الدین عمر و وحیدالدین عثمان، آموخت و لقب حسان‌العجم را نیز از عمویش گرفت. پس از درگذشت عمویش، از ابوالعلای گنجوی فنون شاعری آموخت و به معرفی او در ۲۰‌سالگی به دربار خاقان اکبر منوچهر سوم شروان‌شاه راه یافت و ضمن آن‌که ملک‌الشعرای دربار او بود، سِمَت دبیری نیز داشت و از همو لقب امیر گرفت و تخلص خود را از حقایقی به خاقانی عوض کرد و داماد ابوالعلای گنجوی شد. پس از منوچهر شروان‌شاه و برآمدن اخستان شروان‌شاه همچنان در دربار بود، اما چون میانه‌اش با اخستان به سردی گرایید، به بهانۀ سفر حج برای همیشه از شروان رفت و سال‌های پایانی زندگی‌اش را در تبریز گذراند. دو بار در سال‌های ۵۵۱ و ۵۶۹ق حج گزارد. در ۵۶۹/۵۷۰ق هشت ماه به فرمان اخستان شروانشاه زندانی شد که حاصل آن قصیدۀ ترساییه است. در ۵۷۱ق فرزندش، رشیدالدین، را از دست داد. مدفن خاقانی در کوی سرخاب تبریز/ مقبرةالشعراست. در قصیده‌سرایی استاد بود و غزل را نیز نیکو می‌سرود. تشبیهات تازه و ترکیبات زیبایی که در اشعارش آورده و غالباً با اشاراتی به اصطلاحات علمی یا به آداب و امثال عامه همراه است، به کلام وی زیبایی ویژه‌ای بخشیده است. در شعر خاقانی ترکیبات تازه و بدیع فراوان است. ایهام تناسب صفت بارز شعر اوست. با شاعران بزرگی چون اثیرالدین اخسیکتی، نظامی گنجوی، رشید وطواط، ابوالعلای گنجوی و فلکی شروانی ارتباط شاعرانه داشت و تقریباً همۀ شاعرانی که پس از او آمدند از وی تأثیر پذیرفتند. افزون بر دیوان او که بارها چاپ شده، مثنوی تحفة‌العراقین (۱۳۳۳ش) از او به جا مانده است.