خشایارشای اول

خشایارشای اول;
ملیت	ایرانی
شغل و تخصص اصلی	فرمانروا
گروه مقاله	تاریخ ایران
خویشاوندان سرشناس	داریوش اول و آتوسا (پدر و مادر)

خَشایارشای اول (حک: ۴۸۵ـ۴۶۵پ‌م)

شاهنشاه ایران از سلسلۀ هخامنشی. فرزند داریوش اول و آتوسا، دختر کوروش کبیر. ظاهراً در اوایل سلطنت پدر خود به‌دنیا آمد و دراثر نفوذ مادرش به ولایتعهدی رسید. در زمان پدر، حاکم بابل بود. در آغاز سلطنت با رقابت برادرش هخامنش روبه‌رو شد و با اعطای امتیازاتی به او، اطاعتش را به‌دست آورد. پس از آن شورش مصریان را درهم شکست و رفتارهای سختگیرانه‌ای علیه آنان درپیش گرفت و برادرش هخامنش را به حکومت آن سامان گماشت. پیش از فراهم‌آوردن مقدمات جنگ با یونان، شورش بابل را سرکوب کرد و کلیۀ امتیازات آن را که از دورۀ کوروش کبیر بازمانده بود، ملغی ساخت و پرستشگاه‌های آن را برانداخت و مجسمۀ طلایی مردوک را گداخته و به‌صورت شمش زر درآورد و املاک بسیاری از ثروتمندان بابلی را به پارسیان بخشید و مملکت بابل را ضمیمۀ آشور گردانید. آن‌گونه که از کتیبۀ خشایارشا برمی‌آید، در شرق نیز فتوحاتی داشت. از ۴۸۳ق درصدد تهیۀ مقدمات جنگ با یونان برآمد. به‌دستور او آذوقۀ فراوانی در تراکیا جمع‌آوری شد و برای جلوگیری از تکرار آسیب‌هایی که در جنگ اول ایران و یونان متوجه بحریۀ ایران شده بود کانالی در شبه‌جزیرۀ کوه آتوس حفر و دوپل قایقی بر تنگه هلسپونت (داردانل) ساخته شد. سپاه بزرگ خشایارشا که دربارۀ تعداد نفرات آن اغراق و غلو بسیار شده است، در ۴۸۰پ‌م عازم یونان شد و در تنگۀ ترموپیل با جنگجویان اندکی به فرماندهی لئونیداس، پادشاه اسپارت، به جنگ پرداخت و پس از غلبه بر آنان عازم تصرف آتن شد و با وجود تلفاتی که بر نیروی دریایی خشایارشا وارد آمد، شهر آتن تصرف گردید. اما شکست دریایی سالامیس (سالامین)، خشایارشا را از ادامۀ حضور در یونان بازداشت. در اواخر ۴۸۰پ‌م به آسیای صغیر بازگشت و سپاه بزرگی را به فرماندهی ماردونیوس (مردونیه) در یونان باقی گذاشت. شکست ماردونیوس و قتل او در نبرد پلاته، سبب هزیمت سپاهیان ایران از یونان شد و تا ۴۷۸پ‌م تمامی تصرفات ارتش خشایارشا در یونان دوباره به یونانیان بازگشت. خشایارشا را با احشویروش در کتاب استر از عهد عتیق برابر دانسته‌اند. طبق نوشته‌های آن کتاب، استر، همسر یهودی خشایارشا، توطئه هامان وزیر علیه یهودیان را خنثی ساخت و موجبات اعدام هامان را فراهم آورد و یهودیان را از قتل عام نجات داد. خشایارشا، ساختمان قصری را که پدرش در شوش آغاز کرده بود به پایان برد و کاخی در تخت جمشید ساخت. کتیبه‌های او در تخت جمشید، وان (در ارمنستان) و الوند باقی مانده است.