دوچرخه
دوچرخه (bicycle)
پرونده:20176800.jpgوسیلۀ نقلیه‌ای دارای دوچرخ و پدال. شامل بدنه‌ای فلزی است که روی دو چرخ بزرگ پره‌دار قرار می‌گیرد. دسته‌های فرمان در قسمت جلو است و بین دو چرخ جلو و عقب جایی برای نشستن دارد. دوچرخه با انرژی ماهیچه‌ای شخص حرکت می‌کند و بدون آلودگی است. برآورد می‌شود که بیش از ۸۰۰میلیون دوچرخه، حدود سه برابر اتومبیل‌ها، در جهان موجود باشد. چین، هند، دانمارک، و هلند بیشترین مصرف‌کنندگان دوچرخه‌اند. بیش از دَه درصد هزینه‌های راه‌سازی در هلند صرف احداث و حفظ جاده‌های مخصوص دوچرخه و محل‌های توقف آن می‌شود.
تاریخچه. احتمالاً نخستین دوچرخه را بارونی آلمانی با نام کارل دو درایس دو ساوئربرون ساخته و در حدود ۱۸۱۸ در پاریس به نمایش گذاشته است. این دوچرخه نوعی روروئک بود که با فشار پا بر زمین حرکت می‌کرد. پیش از آن انواع دیگری از روروئک ساخته شده بود. آهنگری اسکاتلندی با نام کیرْک‌پاتریک مک‌میلان نخستین دوچرخه‌ای را که با رکاب‌زدن جلو می‌رفت در حدود ۱۸۳۹ طراحی کرد. احتمالاً چرخ ایمن شرکت روور، که در ۱۸۸۵ عرضه شد، شکل اولیۀ دوچرخۀ امروزی بوده است. این وسیله دارای زنجیر و چرخ دندانه‌دار محرکی روی چرخ عقب بود. چرخ‌های پره‌دار؛ بدنه‌های فلزی که جانشین چوب شده بودند؛ و لاستیک‌های بادی، اختراع دام‌پزشک اسکاتلندی، جان بوید دانلپ، در ۱۸۸۸؛ در اواخر قرن ۱۹ به دوچرخه اضافه شدند. ازجمله دوچرخه‌های آن زمان دوچرخه‌ای با چرخی بزرگ در جلو بود که دوچرخه را به‌حرکت درمی‌آورد.
فناوری. پیشرفت‌های فنی اخیر در جهت کاهش مقاومت باد در برابر قسمت جلو و نیروی تلاطمی بازدارنده صورت گرفته است. در مسابقات سرعت المپیک، بیشتر توان و انرژی دوچرخه‌سواران صرف مبارزه با مقاومت هوا می‌شود. نخستین ابداع مهم چرخ توپری بود که در ۱۸۷۸ ثبت شد، هرچند اولین‌بار در مسابقات ۱۹۸۴ به‌کار گرفته شد. پس از آن، دسته‌فرمان‌هایی ساخته شد که با استفاده از آن‌ها دوچرخه‌سوار می‌تواند دست‌ها و ساعدهای خود را به‌شکلی قرار دهد که جریان هوا از روی سینه منحرف شود. ساختار دوچرخه‌های مسابقه‌ای جدید یکپارچه است و در تولید آن‌ها فیبرکربن را دور قالب داخلی قرار داده و در کوره می‌پزند. کریس بوردمن، که از همۀ این ابداعات سود می‌برد، هنگام کسب مدال طلای المپیک ۱۹۹۲ بارسلون، رکورد سرعتی معادل ۵۴.۴ کیلومتر در ساعت از خود به‌جای گذاشت. ساخت دوچرخه فقط به یک درصد انرژی و مواد اولیۀ لازم برای ساخت اتومبیل نیاز دارد.
دوچرخه‌های کوهستانی. لاستیک‌های این نوع دوچرخه پهن‌تر، بدنۀ آن مقاوم‌تر، و دنده‌های آن بیشتر از دوچرخه‌های معمولی است. این دوچرخه‌ها، که برای عبور از مناطق ناهموار طراحی شده‌اند، پس از دهۀ ۱۹۷۰ با استقبال گسترده‌ای روبه‌رو شدند. نخستین دوچرخه‌هایی که مختص کوهستان طراحی و تولید شده بودند، در ۱۹۷۹ برای فروش عرضه شدند. رشتۀ دوچرخه‌سواری کوهستانی در ۱۹۹۶ جزو ماده‌های المپیک شد و مسابقات قهرمانی آن نیز سالانه برگزار می‌شود. دوچرخه را اتباع انگلیسی به ایران آوردند. نخستین‌بار، در اواسط قرن ۱۳ق، دو نوجوانِ پانزده ـ شانزده‌سالۀ انگلیسی سوار بر دوچرخه در میدان مشق، قسمت شمال غربی میدان توپخانه، ظاهر شدند و جماعت ایرانی را مسحورِ خود و دوچرخه‌هایشان کردند. پذیرفتن دوچرخه نیز چونان یکی از مظاهر تمدن مدرن غربی با اکراه همراه بود. تهرانیان فی‌المجلس دوچرخه را «مرکبِ شیطان» و راکبِ آن را «بچه‌شیطان» نام نهادند. نخستین دوچرخه‌فروشی تهران در ابتدای خیابان منوچهری، مقابل سفارت انگلیس، دایر شد. کمپانی‌های هرکولس، رالی، بی.اس.آ و بیرمنگام نخستین کمپانی‌هایی بودند که دوچرخه‌های ساختۀ خود را به بازار ایران عرضه کردند. در ابتدا دوچرخه وسیله‌ای تفریحی بود، اما رفته‌رفته به‌وسیله‌ای مفید در ایاب و ذهابِ درون‌شهری بدل شد. دکان‌داران و دوره‌گردان نخستین قشری بودند که از دوچرخه چونان وسیلۀ ایاب و ذهاب و کسب، بهره بردند. با گسترش فرهنگ دوچرخه‌سواری، ایجاد اماکنی برای تعمیر دوچرخه، با نام دوچرخه‌سازی، ضرورت یافت. نخستین دوچرخه‌سازی تهران را فردی ارمنی به نام ادیک در خیابان منوچهری دایر کرد. او دومین و سومین دوچرخه‌سازی را نیز در خیابان فردوسی و ناصرخسرو تأسیس کرد.